Читать книгу: «Усміхніся шчасцю свайму», страница 2

Сваё слова Шурык стрымаў. Вярнуўшыся са службы, ён толькі некалькі гадзін пабыў у роднай хаце і, нават не пераапрануўшыся ў цывільнае адзенне, накіраваўся да Галі. З парога з рашучасцю вайскоўца аб’явіў ёй і яе бацькам:

– Цяпер я буду ў гэтай хаце галоўным госцем. – І ў тую ж хвіліну ўдакладніў: – Ды не, не госцем, а мужам вашай дачкі і вашым зяцем. Прашу любіць і шанаваць. Заяву на стварэнне сям’і панясём заўтра.

Ні благаславення сваіх і Галіных бацькоў не прасіў, ні згоды самой Галі пабрацца з ім шлюбам не пытаў. Сказаў – як адрэзаў. Ён так рашыў – і кропка.

Вяселле згулялі праз месяц. Мокрына мокла ў самагонцы, гукала-весялілася амаль тыдзень: пастараліся бацькі з абодвух бакоў, наладзілі багаты застольны пачастунак. А як магло быць інакш, калі і Шурык, і Галя – адзіныя дзетачкі-кветачкі ў сем’ях?

Усе вясельныя дні амаль безупынку ішоў дождж. І мокрынцы шчыра радаваліся яму, верачы народнай прыкмеце: шчодры дождж – на шчасце маладой сям’і…

…Пад ліпу ў цянёк, які пакрысе карацеў, бо сонца набірала сваю звыклую летнюю вышыню, неўпрыкмет стала яшчэ адна мокрынка – Аўдолька. З гэтай жанчыны пасміхаліся амаль усе аднавяскоўцы, але кпіць, калі па праўдзе, не было з чаго – бабуля не ведала, колькі ёй насамрэч гадоў, і на адпаведнае пытанне звычайна адказвала так:

– Ні радзін, ні хрысцін сваіх не памятаю, а метрыка згарэла падчас пажару. Бачыце, толькі попел на галаве застаўся…

Аўдолька скрозь, дзе была, сыпала прыказкамі і прымаўкамі, а то і жартоўнымі вершыкамі, якіх ніхто ні ў адной кніжцы не чытаў, і часам такімі, што жываты ад смеху ў людзей трашчалі. Адкуль яна іх брала – толькі ёй адной было ведама.

А на гэты раз выраз яе твару быў такі сур’ёзны, што Ганна ад здзіўлення аж рукі ў бокі развяла і асцярожна спытала:

– Што здарылася, Аўдолька? Чаму ты сёння не ў гуморы?

– Была б і ты не ў гуморы, калі б гора такое, як мяне, напаткала… Няўжо вы не чулі?

Жанчыны моўчкі пераглянуліся і паціснулі плячыма: маўляў, не чулі і нічога не ведаем. Толькі цяпер яны заўважылі, што Аўдолька ў чорнай хустцы і выцірае яе ражком слёзы, якія пасыпаліся з вачэй.

– Учора брата ў Станевічах пахавала. Сабакі загрызлі…

– Як? Ой, што ж гэта робіцца на свеце! Не можа быць, каб сабакі! Такога ў нашай мясцовасці ніколі не было! – загаманілі адна перад адною жанчыны.

– Шалёныя сабакі, без нагляду… Вы ж ведаеце, ён вартаўніком у дарожным упраўленні працаваў. Вяртаўся раніцай пасля сутачнага дзяжурства дамоў… Знайшлі пакусанага на дарозе. Крывёю сцёк…

– Ён выпіць любіў. Можа, валяўся п’яны… – выказала сваю версію трагедыі Моцька.

– Хай сабе і п’яны, але загрызці чалавека да смерці… А каб яны паздыхалі!.. І чаму гэта іх не навязваюць на ланцуг? Гэта ж такое гора ўчынілі! – спачувальна прамовіла, пахітаўшы галавою, Таіса Бутласік. – Вы кажаце, што нічога падобнага ў нас не было? А таго ж Чычычу так пакусалі сабакі, што ледзь без нагі не застаўся чалавек, з маладых гадоў калекам зрабіўся…

…Пасля вяселля Шурык прывёў Галю ў бацькоўскую хату. Упершыню ў жыцці ён адчуў: у яго сэрцы пульсуе вялікая, ні з чым не параўнальная радасць, якая, напэўна, і называецца сёмым небам шчасця, пра што ён не раз чуў ад сваіх равеснікаў і ў тэхнікуме, і ў войску. Маладая жонка глядзела на яго з такім замілаваннем, усміхалася яму з такой любасцю, што гэтае шчасце здавалася бязмежным і бясконцым, нібыта сам белы свет, які да нядаўняга часу Шурык не вельмі разумеў і мала любіў.

Радаваўся ён і таму, што бацькі прынялі Галю як родную. З першых дзён сумеснага жыцця дзве сям’і жылі як адна, нічога не дзелячы паміж сабою, спаборнічаючы толькі ў тым, хто што з хатніх і сядзібных спраў зробіць раней: бацька і сын – свае, мужчынскія, дзе патрэбныя фізічная сіла і ўменне працаваць з канём, а свякроў з нявесткаю – свае, жаночыя, найперш каля печы ды на градах у агародзе, да чаго іх рукі маюць асаблівы спрыт. Свякроў была не з тых, каму трэба наравіць, нават ва ўсім старалася апераджаць Галю, браць больш гаспадарчых клопатаў на сябе – маўляў, яшчэ напрацуешся, усё жыццё наперадзе, але нявестка заўсёды знаходзіла сабе карысны хатні занятак і, за што ні бралася, – усё рабіла хутка і адмыслова.

Той год, нібы чароўны конь вершніка-рыцара, апантана, імкліва і безаглядна нёс Шурыка ў нязведаную, але такую жаданую будучыню. Ён адчуваў сябе казачным волатам, мужным і рашучым, якому абавязкова ўдасца пранесці сваё каханне, сваё шчасце праз усе выпрабаванні жыцця, пераадолець любыя цяжкасці і нягоды.

На трэцім тыдні пасля вяселля, неяк перад сном, нечакана для маладой жонкі Шурык абвясціў:

– Рыхтую дакументы ў сельскагаспадарчы інстытут, на завочнае аддзяленне.

Галя нават крыху разгубілася і, не ведаючы што сказаць, проста абняла Шурыка за шыю і пацалавала. Калі б і былі ў яго якія-небудзь сумненні наконт сваёй далейшай адукацыі, то ў гэтую шчаслівую хвіліну яны беззваротна сплылі, як смуга перад цёплым сонечным днём. А іх, сумненняў, зрэшты, і не было – інстытуцкі дыплом бачыўся Шурыку толькі справай часу.

Падпісваючы накіраванне на вучобу, новы калгасны старшыня Іван Міхайлавіч Шматко (пакуль Шурык служыў у арміі, былы старшыня Васіль Пятровіч пайшоў на павышэнне, стаў кіраўніком раёна) з усмешкай сказаў:

– Міне мядовы месяц – і выходзь, Парулік, на працу: у нас ёсць вакантная пасада агранома, спецыяліста па насенняводстве.

І ён сапраўды не стаў доўга гультайнічаць. Як толькі першы месяц сямейнай ідыліі скончыўся, Шурык наведаўся ў калгасную кантору і даў згоду на новы для яго прафесійны занятак. Можа, і не зусім новы, бо і тэхнікумаўскія веды яшчэ не выветрыліся з галавы, і вопыт працы загадчыкам участка перад арміяй нікуды не дзеўся – тое-сёе ў насенняводстве ён кеміў. Канечне, грунтоўнай падрыхтоўкі для працы ў гэтай галіне не меў, бо тут шмат што трэба ведаць: і дасягненні сучаснай біялагічнай навукі, і стандарты насення, і тэхналогіі павышэння яго якасці, і агратэхніку вырошчвання сельскагаспадарчых культур. Але дзве важныя рысы характару, неабходныя для такой справы, у яго, без сумневу, былі: па-першае, па прыродзе ён быў назіральны і цікаўны, любіў навакольны раслінны свет, а па-другое, – быў настойлівы ў тым, чым хацеў дасканала авалодаць. «Разбяруся!» – сказаў ён сам сабе і без доўгіх ваганняў прыступіў да выканання новых абавязкаў.

Пашанцавала і Галі: неўзабаве для яе знайшлася праца ў мясцовай амбулаторыі, цераз тры хаты ад падворка Шурыкавых бацькоў, – былая фельчарка выйшла замуж за хлопца з абласнога цэнтра і назаўсёды пакінула Мокрына…

…У самы разгар жаночай гамонкі да кампаніі вясковых кабет далучылася першая «хутаранка» – так называлі ў Мокрыне тых, хто не меў мясцовых каранёў, а проста купіў тут апусцелую хату. Жыла яна ў вёсцы адна, ціха і непрыкметна, ужо чацвёрты год, з ранняй вясны да позняй восені, і толькі на зіму пераязджала ў сваю сталічную кватэру. Вось менавіта з-за такіх мокрынцаў-падсяленцаў і разбіралі пятнічнае прывазное малако, таму «хутаран» з карыслівых меркаванняў трошкі недалюблівалі, хоць усё ж болей да іх было павагі, бо людзі ў вёску з’язджаліся працавітыя і каля купленых хат, на сваіх сядзібных агародах, завіхаліся так, што і тутэйшым добры прыклад гаспадарання паказвалі. Мала хто з мокрынцаў, акрамя яе бліжэйшых суседзяў, ведаў імя гэтай жанчыны, з выгляду інтэлігентнай і спакойнай. Казалі, што хату тут ёй купіў сын-прадпрымальнік, які сам сюды часта наведваецца. Да выхаду на пенсію працавала яна настаўніцай, і, мажліва, па гэтай прычыне да сезоннай мокрынкі звярталіся не інакш, як да сваіх вясковых настаўнікаў, – падкрэслена ветліва: «Тамара Мікалаеўна». Або, каму ўжо цяжка ці лянота варочаць язык у роце, карацей – «Мікалаеўна».

– Добры дзень! – прывіталася жанчына і стала крыху воддаль, за некалькі крокаў ад узбуджанай гамонкай кампаніі.

А Моцька і на гэты раз не змаўчала.

– Бліжэй, Мікалаеўна, падыходзьце, не давайце нам ганьбы. І раскажыце, што там, у сталіцы, чуваць?

– Я там ад вясны не была. А навіны, як і вы, калі-нікалі па тэліку гляджу ці па радыё слухаю, – сказала «хутаранка».

– Ад тых навін толькі галава пухне: хто каго забіў, хто каго згвалціў, дзе якая аварыя адбылася, хто колькі ўкраў у дзяржавы, – выказала сваю дасведчанасць Таіса.

– А мы чакаем толькі адной навіны: калі пенсію падвысяць, каб можна было што-небудзь смачнае купіць і з’есці, – дадала Зыкіна.

– Во, як толькі зубы новыя ўставіла – пра прысмакі загаварыла. І ад бульбы з малаком не пахудзееш, – зноў знайшла да чаго прычапіцца Ганна.

– Усё, што прывозяць у наш сельмаг, не горшае, чым у сталіцы, – разважліва сказала Тамара Мікалаеўна. – Але я чула, што магазін напрыканцы года збіраюцца зачыніць, бо прыбытку з яго – што кот наплакаў. Будзе аўтакрама з райспажыўсаюза два разы на тыдзень прыходзіць. У суседніх вёсках такое ўжо практыкуюць.

– Рукі ў іх кароткія! Няхай толькі паспрабуюць – напішам скаргу абласному начальству, а то і самому Прэзідэнту! – пагрозліва, хоць і невядома каму, абвясціла Моцька…

…Не прайшло і паўгода сумеснага жыцця з бацькамі, як Парулік-сын падчас агульнай вячэры аб’явіў:

– Буду хату будаваць. Давайце разам прыкінем, дзе лепш выбраць пляц.

– Ой, сынок, няўжо вам так з намі абрыдла? Мы ж, здаецца, ніводным кепскім словам з нявесткай не перакінуліся, – са здзіўленнем глядзела на сына маці. – А хто ў гэтай хаце жыць будзе, калі нас не стане?

А бацька доўга моўчкі круціў галавою, а потым, уздыхнуўшы, сказаў:

– Нялёгкая гэта справа. Але надумаў будавацца – будуйся. Чым змагу – памагу.

Для Галі мужава рашэнне таксама было нечаканым – параіцца з ёю Шурык чамусьці не палічыў патрэбным. Але і яна не мела нічога супраць такога павароту ў іх сямейным жыцці: якая маладая гаспадыня не марыць аб поўнай самастойнасці, аб уласным хатнім асяродку? Нездарма людзі кажуць: у сваёй хаце і качарга помач.

Ужо назаўтра малады Парулік паехаў у лясгас, каб выпісаць драўніны для сваёй будоўлі. Яго просьбу задаволілі толькі напалову: замест трыццаці кубаметраў выдзелілі ўсяго пятнаццаць. Патлумачылі, што годных на зруб бярвенняў больш няма, трэба пачакаць, бо сёлета план па нарыхтоўках выканалі з гакам, а новыя лесараспрацоўкі пачнуцца не раней як праз тры-чатыры месяцы.

І ён выйшаў з канторы лясгаса не ў лепшым настроі. «Як мне жаніцца – дык і ноч кароткая», – успомнілася яму прымаўка, якую часта паўтараў бацька, калі чаго-небудзь не ставала для таго, каб ажыццявіць жаданае. І трэба ж такому здарыцца – акурат тут сутыкнуўся, як кажуць, нос у нос з Васілём Пятровічам Ласько, кіраўніком раёна. Той, наадварот, свяціўся ад нейкай, напэўна, аднаму яму вядомай радасці і весела прывітаў Паруліка:

– О, якая нечаканая сустрэча! Добрага здароўя, Аляксандр Сямёнавіч! А я збіраўся спецыяльна ў калгас пад’ехаць на сур’ёзную размову з табою. Думаю, што табе ўжо пара з камуністычнай партыяй свой лёс звязаць. Рэкамендацыю хоць сёння гатовы даць і старшыня калгаса, і дырэктар школы, і камсамольская арганізацыя. Падумай, калі ласка. Але нядоўга – тыдзень-другі…

Твар Паруліка ўмомант змяніўся, наліўся густой чырванню, а губы пачалі імгненна сохнуць, як скошаная трава пад гарачым летнім сонцам. Язык нібы прысох да паднябення, і нават паварушыць ім ніяк не ўдавалася. Ён разумеў, што нешта трэба сказаць, абавязкова падзякаваць партыі за давер, а з засмяглых вуснаў сарвалася толькі адно слова:

– Згодзен.

– Правільнае рашэнне, Аляксандр Сямёнавіч! Пішыце заяву. На бліжэйшым партыйным сходзе ў калгасе разгледзім і падтрымаем…

Ён вяртаўся з лясгаса дадому нібы ачмурэлы. Не бачыў ні дарогі перад сваім маршрутным аўтобусам, ні таго, што было паабапал яе. Кроў пульсавала з такой хуткасцю, што ён адчуваў яе гарачую плынь ва ўсіх куточках цела. Здавалася, маладое сэрца вось-вось вырвецца з грудзей, каб убачыць гэты белы свет ва ўсім яго бязмежжы і непаўторным харастве.

А выйшаўшы з аўтобуса на прыпынку ў Мокрыне, ён, не чуючы пад сабою ног, подбегам кінуўся на бацькоўскі падворак – напэўна, так нецярпліва ляціць птушка з выраю ў роднае гняздо пасля працяглай ростані з ім.

Галя ішла да студні па ваду і заўважыла мужа, калі ён адчыняў веснічкі. Прыгледзеўшыся, яна аж войкнула ад здзіўлення і выпусціла вядро з рук:

– Ой, Шура, што здарылася? Чаму ты такі ўзбуджаны?

– У-ух!.. – выдыхнуў, нібы цэлы дзень збіраў паветра ў лёгкіх, Шурык. – Ты не паверыш!..

– Ну-у?.. Выкладвай хутчэй…

– Сёння я самы шчаслівы чалавек на свеце – мяне ў партыю прымаюць. Сам першы сакратар сказаў…

– А я падумала, што, можа, якую-небудзь прыгажуню ў райцэнтры сустрэў, забыўшыся пра маладую жонку. Такія радасныя твары толькі ў закаханых.

– Ну што ты вярзеш, Галя? Ты ў мяне адна-адзіная, на ўсё жыццё.

І, не саромеючыся ні бацькоў, ні суседзяў, ні прахожых, падхапіў яе на рукі і стаў кружыцца з ёю па надворку, раз-пораз цалуючы вільготна-цёплыя вусны сваёй яшчэ зусім мала цалаванай абранніцы…

…Машына з малочнымі прадуктамі чамусьці затрымлівалася, а людзей каля ліпы збіралася ўсё больш і больш. І самыя нецярплівыя з пакупнікоў сталі выказваць абурэнне.

– Добра, што лета цяпер. А каб прыйшлося зімою чакаць, то памерзлі б, як рудыя мышы ў люты мароз, – сказала Зыкіна.

– Ты за мышэй не перажывай, яны нару ў любую пару знойдуць, схаваюцца. А вось ты горла ад маразоў беражы, падхопіш ангіну – з кім мы паедзем спяваць? – свой талент прамоўцы Моцька нікому аддаваць не збіралася.

– Што вы да зімы прычапіліся? Лета на дварэ, радуйцеся цёпламу сонейку, пакуль жывыя. Колькі нас у Мокрыне засталося? Не болей, як каліўцаў у капе расады, – напомніла Бутласік.

– Ну ты, Таіса, і параўнала: каліўцам яшчэ расці і расці ў градах, а мы – што тыя снапы на жнівеньскім полі, пераспелыя і зжатыя, якім адно шчасце – сіратліва абмалоту чакаць, – запярэчыла Ганна.

– У снапоў доля не такая і горкая. Пасля абмалоту яны духмяным боханам хлеба на стале казычуць нашы насы, – знайшла ў чым не пагадзіцца з Моцькай Таіса.

– …або новымі каласамі прарастаюць. Кожны каласок спадзяецца зноў жменькай зерня быць кінутым у раллю, даць новы ўраджай, – падтрымала яе Тамара Мікалаеўна. – Так і чалавек: гадуе дзяцей, потым унукаў, праўнукаў. Жыццё не спыніцца, калі нас не стане…

– Дзе ты, Таіса, сёння той духмяны бохан возьмеш? Хіба пахне хлеб, што ў нашу краму прывозяць? – запярэчыла Моцька. – Мінуліся часы, калі хлеб у сваёй печы пяклі, а водар ад яго, як вішнёвы туман вясною, па вуліцы за вярсту плыў. Памятаю, і на аеры, і на кляновых і дубовых лістах у печ высаджвалі. Адрэжаш лусту свежага, яшчэ цёплага хлеба, кубак малака нальеш – і наясіся напоўніцу, цэлы дзень можаш да стала не падыходзіць. А цяпер? Дачка маёй стрыечнай сястры на хлебазаводзе ў Мінску працуе. Расказвала, які там хлеб пякуць. Той, што не распрадаецца, збіраюць і звозяць у пякарні. Высушваюць, перамолваюць і дабаўляюць у муку. Атрымліваецца новы стары хлеб – ешце, людцы, на здароўе…

– У вайну-партызанку ды ў першыя пасляваенныя гады і на мякінным перабіваліся. Прыгаршчам мукі радаваліся. А за пуд солі можна было хату купіць. А я калі-нікалі ўсё ж свой хлеб пяку. Перад Калядамі і Вялікаднем абавязкова – спачатку жытнёвы хлеб, а потым пірагі. Мой Міхась – няхай яму ў нябесным царстве лёгка жывецца і соладка спіцца! – некалі добрую дзежку зрабіў, і сёння мне служыць, – сказала Зыкіна і чамусьці пачала папраўляць, нанова завязваць на шыі сваю шаўковую квяцістую хустку.

Ох, не была б то Моцька! І гэта яна заўважыла:

– Прыхарошвайся, кукуй, Зязюля! Вунь твой каханак на двухколцы падкаціў. – І ў тую ж хвіліну неяк недарэчна, па-старэчаму зарагатала: – Можа, ужо адумаўся і ў прымы да цябе прыйдзе.

– Кінь, Ганна, плявузгаць абы-што. Калі тое было… – Зыкіна ўмомант спахмурнела і на гэтым хацела скончыць тэму.

Ды дзе там! Тэма павінна пачынацца Моцькай і ёю канчацца:

– Маладое каханне да попелу не выгарае, толькі лёгкі ветрык падзьме – і галавешкі зноў разгараюцца…

– Ат, табе абы прычапіцца да чалавека, – пакрыўджана сказала Зыкіна і махнула ў бок Моцькі рукою.

Да магазіна на веласіпедзе пад’ехаў Іван Дольнік – самы стары з мокрынскіх мужыкоў, якіх цяпер можна ўжо на пальцах палічыць. Дзеду ішоў восемдзесят дзявяты год, але быў ён яшчэ даволі рухавы: і каля хаты шлэпаў з раніцы да вечара, і ў лес па грыбы, хоць і зрэдку, на тым жа веліку ездзіў. Больш як дваццаць гадоў жыў Іван адзін – Анюту, жонку сваю, нежывую ў хляве пад каровай з даёнкай знайшоў. Усе ў вёсцы дзівіліся, якая яна працавітая была, ніколі хвіліны адпачынку не мела, бо гаспадарку трымалі вялікую: дзве каровы, каня, авечак, курэй, гусей. Гаспадар працаваў трактарыстам, а потым загадчыкам калгаснага гаража, дома быў амаль што госцем, і ўся хатняя праца ляжала на Анюціных плячах. І давяла сябе жанчына, сэрца не вытрымала.

А ў маладыя гады, пасля службы ў войску, Іван сапраўды сватаўся да Волькі, тады яе яшчэ ніхто Зыкінай не называў. Жыла дзяўчына са сваёй хворай маці і пакідаць яе адну не магла, таму прасіла яго прыйсці да яе ў прымы. Але Іван заўпарціўся і вяселле адмянілася. А пазней знайшоўся-такі чалавек, які не пабаяўся ні звання прымака, ні прымацкай долі. Са сваім Міхасём жыла яна душа ў душу: і хату новую пабудавалі, і дбайнымі гаспадарамі былі, і дзетак добрых выгадавалі. І прозвішча ад яго яна носіць па сённяшні дзень – Зязюля.

Ну што зробіш, калі ў Мокрыне не забыліся пра яе дзявочую гісторыю, а Ганна Моцька не-не ды і прыгадае яе прылюдна?..

…На калгасным партыйным сходзе Паруліка прынялі кандыдатам у члены партыі аднагалосна. Зрэшты, ён і не сумняваўся, што так будзе, бо працаваў сумленна і старанна, кіраўніцтва гаспадаркі было задаволена станам спраў на давераным яму ўчастку, у сямейным жыцці таксама ўсё ішло як належыць, у царкву з юнацкіх гадоў не хадзіў, а гарэлка яго не цікавіла – спіртное ўжываў толькі за святочным сталом, ды і то дома. Дык якія маглі быць да яго прэтэнзіі?

А за тыдзень да схода ён адвёз на дрэваапрацоўчы камбінат купленыя лесаматэрыялы, дзе хутка зрабілі іх апілоўку – праз пару дзён убачыў там акуратна складзены штабель гладкабокіх, адно ў адно, бярвён на зруб і гару дошак, якія засталіся пасля апілоўвання і па праве належалі яму як гаспадару.

Потым схадзіў у сельсавет, аформіў зямлю пад забудову. Пляц ужо быў выбраны: на вялікай сямейнай радзе, з удзелам бацькоў з абодвух бакоў, сышліся на тым, што лепшым месцам для будучай хаты будзе тэрыторыя, якая калісьці лічылася спадчынным, пасажным надзелам Галінай бабулі па мацярынскай лініі, а цяпер штогод засаджвалася бульбай або засявалася збожжавымі, – гэта амаль у цэнтры вёскі, ды і ладны кавалак, каля дванаццаці сотак, нязгоршай мокрынскай зямлі.

Заставалася навазіць камення для падмуроўкі – яго вакол мясцовых палеткаў цэлыя горы, драбільны завод тут працаваў бы на поўную магутнасць не адзін дзясятак гадоў. Аднак чамусьці не дайшлі яшчэ рукі да гэтага – калі-небудзь, можа, і зоймуцца перапрацоўкай, але нікуды каменне не дзенецца, вясковым людзям, як таму ж маладому Паруліку, яго шмат не трэба. На добры фундамент ды на пограб, які абавязкова павінен быць у гаспадарцы, – для зімовага захоўвання бульбы, капусты, буракоў, морквы і хатніх харчовых вырабаў.

З каменнямі вазіцца проста, але цяжка: тут не абысціся без мужчынскай сілы, без моцных рук. Каб нагрузіць машыну, трэба шмат поту праліць. А такіх грузавых рэйсаў, па падліках Паруліка, выходзіла зрабіць не меней за шэсць-сем. Можна было папрасіць дапамогі ў кагосьці з аднавяскоўцаў, але сяброў у Мокрыне ў Шурыка не было: адгарадзіўся ад сваіх равеснікаў высокім і густым частаколам душы яшчэ з малых гадоў, калі дапякалі яго ненавіснай мянушкай. І цяпер ні ён ні да кога не прыгарнуўся, ні да яго ніхто ў сябры-таварышы не набіваўся. А гэта азначала, што памагчы яму маглі толькі бацька ды цесць. Але і яны ў немаладых гадах, а на Галінага бацьку ўвогуле не мог разлічваць, бо той нядаўна перанёс аперацыю на апендыцыт.

Усё ж праўду людзі кажуць: адзін у полі не ваяр. Патрэбна была машына, і найлепш – самазвал, з металічным кузавам, які да таго ж і сам разгружаецца. І Парулік успомніў, што тыдні тры таму ў калгас прыгналі прама з завода самазвал і аддалі яго маладому вадзіцелю Віцьку Эйшу са Станевіч. Хлопец толькі дэмабілізаваўся з арміі, шукаць працу ў горадзе яму не хацелася, і таму ён з радасцю сеў за руль новенькага грузавіка. Дзіўнае ў яго прозвішча – Эйш, але юнак добразычлівы, з адкрытым круглашчокім тварам, прамяністымі вачыма, светлым кучаравым чубам і сарамлівай усмешкай. З ім Шурык і дамовіўся, што пасля працоўнага дня, калі будзе выпадаць аднаму і другому, зробяць столькі рэйсаў, колькі спатрэбіцца. Вядома, не за адзін вечар – прыхваткам хутка не атрымаецца.

Аднак выйшла лепш, чым меркавалася: добрая горка камянёў ляжала на месцы будучай будоўлі ўжо дзён праз дзесяць. Адзін Шурык ніяк бы не ўправіўся, а ўдваіх з Віцькам нагружалі машыну гадзіны за дзве-тры. Прыдумалі, як абодвум не перасіліцца, не сарваць спіны: знайшлі шырокую дошку-саракоўку і па ёй вяроўкай зацягвалі большыя камяні ў кузаў, а потым на іх накідвалі дробныя. Галя ўбачыла вынік іх цяжкай працы толькі напрыканцы, калі муж паведаміў:

– Пачатак ёсць, будзе і канец. Камянёў навазіў. Куплю цэменту, і можна рабіць падмуроўку, а заадно і пограб.

Тады ў сям’і маладых Парулікаў усё ішло на лад, і здавалася, так будзе заўсёды…

…Паставіўшы да сцяны магазіна веласіпед, дзед Дольнік здалёк кіўком галавы павітаўся з жанчынамі, але падыходзіць да іх не рашыўся. І была на гэта прычына: на пачатку вясны ён ледзь вялікага пажару ў вёсцы па неасцярожнасці не нарабіў, падпаліўшы на гумнішчы за сваім хлявом сухую мінулагоднюю траву. Агонь вокамгненна пабег па зямлі, загарэўся плот, полымя перакінулася ў агарод суседзяў. На шчасце, была субота і шмат гарадскіх з’ехалася. Збегліся з усёй вёскі людзі і яшчэ да прыходу пажарнай машыны ўтаймавалі вогнішча. Добра, што возера побач, чэрпалі з яго і перадавалі вёдры з вадой адзін аднаму жывым ланцужком. І хаты, і хлявы з прыбудовамі ўратавалі, але колькі страху людзі перажылі! Што казаць пра самога Дольніка?! І згарэць у агні мог, і сэрца, як у яго Анюты, магло нечакана разарвацца.

На другі дзень пасля пажару ўляпілі дзеду Івану немалы штраф – невядома, ці хапіла месячнай пенсіі. А ён і не апраўдваўся, толькі адно сказаў:

– Гэта ж трэба было старому дурню такое вытварыць – няхай гніла б тая трава.

Успомніўшы вясновую пажарную бяду дзеда Дольніка, Моцька выкінула з галавы яго нежаніцьбу на Вольцы і зноў цяпнула языком, як вострай сякерай:

– Няхай моліцца Богу, што жывы застаўся. Правільна, што штраф упяклі. Дагэтуль, пэўна, чухае патыліцу. Ды і іншым навука.

– Пасля таго выпадку і начальства трохі зашавялілася, – парушыла сваё доўгае маўчанне, нетаропка падключылася да размовы Ніна Гаўрылкава. – Пажарныя нічога ў хатах гадамі не правяралі. А цяпер амаль штотыдзень едуць і едуць, прыдзіраюцца то да печаў, то да комінаў і на гарышчах шныраць.

Яе падтрымала Таіса Бутласік:

– Старшыня сельсавета Скабоцкая мо паўгода, ад апошніх выбараў, калі за яе галасавалі, вачэй сюды не паказвала, а адразу пасля пажару сход сабрала, пра новыя парадкі загаварыла.

– А мне падабаецца, што шматгадовую звалку, вялікі вясковы сметнік, які ў кар’еры на ўзлеску быў, закрылі і засыпалі. Па-першае, далёка туды смецце насіць, а па-другое, – не ўсе туды і насілі, выкідвалі дзе папала, – не пагадзілася з крытыкай дэпутата Зыкіна. – Цяпер раз на тыдзень, у сераду, смецце збірае спецыяльная машына раённага жылкамунгаса, спыняецца ля кожнай хаты, адно складвай у мяшок. І двух рублёў, якія мы плацім раз у месяц за гэта, далібог, не шкада. Затое культурна, па-гарадскому…

– Не заступайся ты за начальніцу! – абрэзала яе Моцька. – Я не адзін раз прасіла спілаваць старую таполю, што насупраць маёй хаты. Насадзілі іх некалі ўздоўж вуліцы, больш за паўвека таму, не думаючы, якую бяду яны могуць прынесці. Баюся, што калі-небудзь шалёны вецер паваліць яе на электрычныя правады і на саму хату. Скабоцкая абяцала арганізаваць спілоўванне ўвосень, бо, казала, вясною і летам можна шкоды нарабіць: разбурыць птушыныя гнёзды, паламаць маладыя дрэвы, што побач. Ужо новая восень на носе, а таполя стаіць як стаяла. Калі што кепскае здарыцца, то страхоўку дэпутатка будзе са сваёй кішэні плаціць – я не спушчу…

– Не адну тваю таполю трэба спілоўваць – такіх з дзясятак-паўтара ў вёсцы набярэцца. І я за тое, каб іх спілавалі, бо ў мяне алергія на тапаліны пух, кожную вясну пакутую ад яго, – выказала і салідарнасць са сваёй сяброўкай маладосці, і ўласную праблему з дрэвамі Таіса Бутласік.

– А вось бэз чапаць не трэба было. Напэўна, рукі ў Скабоцкай залішне свярбелі: прывезла яна ранняй вясной аднекуль мужыкоў з бензапіламі, і тыя цэлы тыдзень выразалі яго пад корань. Навошта? – выказала сваё шкадаванне Аўдолька і пасля кароткай паўзы дадала: – Хіба яна яго садзіла?

Бэз здаўна лічыўся тварам, ці, як цяпер нярэдка можна пачуць, візітнай карткай Мокрына і гонарам яе жыхароў. Такога бэзавага хараства нідзе ў навакольных вёсках веснавой парой не было. Блакітна-ружовая квецень густой сцяной цягнулася ўздоўж мокрынскіх хат амаль на паўвярсты і шчодра радавала вока кожнага, хто яе бачыў. А які салодка-п’янлівы водар плыў тут майскімі вечарамі! Аж галава кружылася. І раптам, ні з таго ні з сяго, знікла бэзавая пекната, быццам яе тут і не было.

– Не бядуй, Аўдолька: бэз праз пару гадоў адрасце, яго і бульдозерам не выкарчуюць. Толькі б дажыць, дачакацца нам гэтай вясновай раскошы прыроды, – паспрабавала супакоіць усіх прысутных, зазірнуць у будучае Таіса Бутласік…

…Хто ў маладыя гады не бяжыць навыперадкі са сваім шчасцем? Каму не хочацца абагнаць яго і самому ўзняцца на самы высокі п’едэстал жыцця? «Маладыя гады, маладыя жаданні!» – наўрад ці варта спрачацца з паэтам. Аднак бывае і наадварот: шчасце бяжыць табе насустрач, гатовае кінуцца да цябе ў абдымкі, хоць ты асабліва і не спадзяваўся на гэта, а проста, з Боскай ласкі, жыў, працаваў і кахаў, як усе на нашай цудоўнай планеце. І, што найбольш дзіўна, здараецца часам так, калі чужое няшчасце, чужое гора паварочваецца да цябе самым нечаканым, самым спрыяльным бокам.

Той год для маладога Паруліка быў менавіта такім. З вясны, калі вёску накрыла вялікая небяспечная паводка, і трое мокрынцаў, сярод якіх быў і старшыня сельсавета Санюк, перакуліліся на чайцы дзесьці кіламетры за тры ўніз па цячэнні ракі, і ніхто з іх не ўратаваўся (вадалазы знайшлі целы тапельцаў месяцы праз два, калі вада спала), пасада кіраўніка мясцовай сельсавецкай улады заставалася вакантнай. Гэтую пасаду і прапанавалі яму, выклікаўшы спецыяльна ў райкам партыі.

Ласько, пацікавіўшыся на пачатку сустрэчы калгасным насенным фондам і патэнцыялам ураджаю ў наступным годзе, неўзабаве павярнуў размову на галоўнае, дзеля чаго і запрасіў Паруліка.

– Я доўга думаў, Аляксандр Сямёнавіч, над гэтай прапановай. Спадзяюся, што ты яе прымеш: хачу аддаць сельсавецкую ўладу ў Мокрыне ў твае дужыя маладыя рукі. Прызнаюся: раіўся і з кіраўніком гаспадаркі, і з многімі тваімі паплечнікамі-камуністамі. Усе бачаць у тваёй асобе здольнага, перспектыўнага кіраўніка. А тутэйшых людзей, з іх клопатамі і праблемамі, ты добра з маленства ведаеш. Працавітыя, душэўныя, спагадлівыя – з імі горы можна звярнуць! Згодзен узяцца за новую справу?

– Ой, не!.. – Парулік рашуча пакруціў галавою. – Дзякую, Васіль Пятровіч, за давер, але я з такой адказнай пасадай не спраўлюся: ранавата мне, тут вялікі вопыт патрэбен. Вось закончу інстытут, хату пабудую – тады, можа, і буду чаго-небудзь варты…

Сказаў, а ў галаве прамільгнула іншае: ці не паспяшаўся з адмовай – калі яшчэ выпадзе такое шчасце? Аднак засяродзіць, зацвердзіць гэтую думку не паспеў. Ласько працягваў свой наступ:

– Вопыт прыходзіць да таго, хто смела бярэцца за новае, не баіцца цяжкасцей, гартуе сябе ў няпростых жыццёвых абставінах. Лічу, што гэтыя якасці ў тваім характары ёсць. Камуніст увогуле не мае права быць бязвольным. Магу толькі адно параіць: трэба заўсёды прыслухоўвацца да людзей, да іх меркаванняў…

Ласько падняўся з крэсла і выйшаў з-за стала, стаў хадзіць па кабінеце. Хвіліну-другую маўчаў, потым падышоў да Паруліка, паклаў яму руку на плячо і, зазірнуўшы ў вочы, дадаў:

– А на завочную інстытуцкую вучобу часу на гэтай пасадзе трохі болей будзе, бо, як раней, дняваць і начаваць у полі не давядзецца. І хату пакрысе пабудуеш – не на вуліцы жывеш. Захочаш хутчэй – талакой дапаможам.

Напэўна, упершыню Парулік стаяў на такой хісткай мяжы. З аднаго боку, прыемна было адчуваць значнасць сваёй асобы: заўважаюць і яго руплівую працу, і яго паважлівыя адносіны да людзей. З другога – ён баяўся праваліцца на новай пасадзе, як кажуць, наламаць дроў, бо тады зваротнай сцежкі на начальніцкую працу ўжо не будзе. А ён бачыў сваю будучыню менавіта на высокай пасадзе ў раёне ці нават у вобласці. Дык чаму не выкарыстаць сённяшні шанс?

Нейкі ўнутраны голас падказваў, што весці спрэчку з кіраўніком раёна не зусім правільна: такі давер партыі, а ты, як малады баран, упарцішся. Ды гэта і не мела сэнсу: Ласько прыняў рашэнне і ад яго не адступіць. Мабыць, трэба пагаджацца. Але ж ужо адмовіўся, сказаў «не».

Васіль Пятровіч заўважыў затоенае хваляванне Паруліка, якое выдавалі густыя чырвоныя плямы на яго маладым здаровым твары, і, нібы падводзячы рысу пад гутаркай, сказаў:

– У тваіх руках і «казырны туз» ёсць: добра, што на апошніх мясцовых выбарах цябе абралі дэпутатам. Застаецца склікаць сесію, каб вылучыць на пасаду старшыні і прагаласаваць. Марудзіць з гэтым не будзем. Жадаю поспехаў!

Ласько хітравата ўсміхнуўся і працягнуў руку, усім выглядам паказваючы, што тэма сустрэчы вычарпана.

– Прабач, ледзь не забыўся: на трэцім паверсе цябе чакае старшыня райвыканкама Штанюк. З ім абмяркуеце арганізацыйныя пытанні. Да пабачэння!

– Дзякуй, дзякуй, дзякуй!.. – толькі адно слова, тройчы паўторанае, прамовіў на развітанне Парулік, пакідаючы самы вялікі ў раёне начальніцкі кабінет.

Ён выйшаў у калідор, нават не развітаўшыся з сакратаркай, і вачыма пашукаў выхад на лесвіцу, каб спусціцца на трэці паверх, у кабінет Штанюка. Але праз некалькі крокаў прыпыніўся, бо ўсё навокал паплыло, быццам у тумане: і сцены з вялікімі дзвярамі і шыльдамі на іх, і падлога з вішнёва-зялёнай дывановай дарожкай, і людзі, якія кудысьці спяшаліся з нейкімі паперамі ў руках. Прытуліўшыся шчакою да халоднай сцяны, Парулік адчуў, як моцна б’ецца яго сэрца, як пульсуе ў скронях кроў.

«Вось гэта дзянёк! Запомніцца на ўсё жыццё!» – прабегла ў галаве прыемная, радасная думка, і ўзбуджанасць пачала патроху адступаць, сыходзіць. Пакрысе вярталася душэўная раўнавага, несучы з сабою спакойнае асэнсаванне таго, што робіцца навокал.