Читать книгу: «ИСАТАЙ – МАХАМБЕТ», страница 3

 
Ақтыққа қолым сермедім.
Көңілде кіршік қара жоқ,
Алып тұрған парам жоқ.
Айғақ пен ыспат болған соң
Айтпасқа солай шарам жоқ,
Төремді қисық бермедім.
 
 
Исатай сонда сөйлейді:
– Хан, сөзіңді ұмытпа,
«Арда» деп мені сөккенің –
Ар-намысты төккенің.
Атаң бір Тəуке болғалы
Қалмаған, сірə, өктемің…
«Арда» деп мені сөккендей
Анаңа бар ма шөккенім?!.
Қатесіз пəнде құл болмас,
Қатаң болы демесем,
Айыбым артық жоқ менің.
Əбілхайыр, Нұралы,
Айшуақ, Есім, Ералы –
Қайырсыз хандар сол еді,
Қазанын қоймай тепкемін.
Сол тепкеннен шабылып,
Жазымы сонан табылып,
Тиіссіз тілін тигізген
Кесірі тиді өкпенің.
Хан ие сонда сөйледі:
– Исатай, мені аяма.
Күнім туса көрермін,
Алла салса көнермін,
Келсе де ажал ерте-кеш
Тағдырменен өлермін.
Қашаннан қазақ қайырсыз,
Қай ісіңе сенермін.
Қарға қазақ шулаған,
Қастассам сені жеңермін.
Шаптым деп Ханды мақтанба,
Үргеніште қалған Сырымдай
Сүйегіңді шетке көмермін.
Қайратыңнан бездіріп,
Аяғыңнан тоздырып,
Айтқанымнан шықпайтын
Қатыныма теңермін.
Анаңа шөктім дегендей
Артық сөзді неге айттың?
Осы сөзіңді ұмытпа,
Сазаңды əлі-ақ берермін.
 
 
Исатай сонда сөйледі,
Сөйлегенде бүй деді:
– Мен де күтем Алладан
Білгеніңнен қалма, хан.
Міндетті баққан халқым деп,
Жерің жоқ сенің жалғаған.
Əбілхайыр, Нұралы,
Айшуақ, Есім, Ералы.
Қазақты қатын қылам деп,
Өзінің басын жалмаған.
Қаптаған жаңға қарсы бар,
Ажалдан бұрын алмаған?!
Қара басым кетсе де,
Хан екен деп айбынып
Айтатын сөзді далдаман.
Атаңды қазақ шапқанда,
Ат көтіне мінгізіп
Тұтқын қылып баққанда,
Ханымы, ханның ұлы деп,
Анаңды жоқты талғаған!!
Анаң десем айып па?
Іс емес пе еді болмаған!..
 
 
Хан ие сонда сөйледі:
– Исатай, сөзіңді ұмытпа,
Ескіні еске түсірген,
Тентексің сен бір ісінген.
Қара қазақ қайырсыз,
Ерім деп сені түсінбен,
Жаппар ием жар болса,
Кешікпей сені қуармын
Еліме қоймай ішімнен.
Басымда бағым бар тұрса,
Бір тентекке кешірмен.
Бір тентекті тыярмын,
Кірісіңнен қиярмын,
Хан болып тұрған шағымда
Деміммен тамақ пісірген.
Билерді қазір алдырып,
Айып пен жаза салдырып,
Ауырлықтың не түрін
Үстіңнен сенің түсірмен.
 
 
Исатай сонда сөйлейді:
– «Тентек» деген сөзіңді,
Хан, есімнен шығарман,
Болсам да жалғыз сыңардан,
Қыларың болса қылып қал,
Шығыспақ болсаң құмардан!
Байтаққа хан болсаң да
Бас тақсыр деп ыға алман.
Қара басым кетсе де,
Айтқаныңды қош алман,
Мойныма жаза салдырып,
Сенің құрған шебіңе
Құрсағымнан шалдырып,
Қорлық көрер ер ме едім,
Сендей бір қалмақ – сыбаннан?!
Мойныма жаза салдырып,
Құрулы жатқан жебеңе
Құрсағымнан шалдырып,
Ұяда жаным бар тұрса,
Кете алман саған алдырып!
Бұл сөзді естіп Жəңгір хан
Ашуменен ақырды,
Он екі би-диуанын
Өз жанына шақырды.
Хан атасын сөкті деп,
Мұнан айып жоқ-ты деп
Соттамақ болды батырды,
Хандығын жұртқа білдіріп,
Беліне қылыш ілдіріп,
Солдаттарын самсатып,
Қарауыл қойды қатулы.
Қаны қызған қазақты
Солдаттар салып азапты,
Қамшыменен жапырды.
Шығармай соттап қамаудан,
Батырды сонда қапы ұрды.
Зор кеселге жолықты
Қорғаймын деп пақырды.
Ерді атына мінгізіп,
Жалаулы найза ізгізіп,
Ойлатпады ақылды.
Айламен жұртты меңгерген
Айбынды ханды сөгем деп,
Жаман да қатты шатылды.
Келтірмей қуды маңына
Жаны ашыған жақынды.
Айламен жұртты меңгерген
Патшадан жəрдем деп келген, –
Кісі өлтірсе де жазалап
Айтқаны ханның жөнделген.
Күшті ханға килігіп,
Қатты бір сотқа ілігіп,
Шыға алмай қалды шеңгелден.
Жаны ашыған жақыны
Кіре алмай сыртта сенделген.
Хан Жəңгірдің диуаны
Үш күн соттап сынады,
Таласты үлкен қылады:
«Хан боқтаған зор жаза
Қатты үлкен күнə-ді»,
Көп билердің ішінде
Айтты бірі мынаны:
«Айыбы алпыс атан» деп;
Бəріне бұл сөз ұнады.
Сол айыпқа көндіріп,
Елден алған өндіріп,
Ақыры сомен тынады.
 
 
Исатай қайтты босанып,
Айыбын тартып ханыңнан:
– Хан жақтаған Балқыны
Жақын деп тіпті таныман.
Жақын деп нағып сенейін,
Жаттан жаман жаралап,
Тартты иттей санымнан.
Қайрылармын Ордаға
Əскер жинап Нарыннан.
Қарағаштай көп халық,
Айқайласам ұрандап
Қалармысың арыңнан!
Көбің көмек бермесең,
Ар-намысқа ермесең,
Безіп бір кетер ортаңнан
Мен бір жұмыртқаң жарылған.
Жаппар ием жар болса,
Жауым көп деп тарылман.
Айып тартты деген сөз
Есімнен кетер іс емес –
Тəнімде таңба қарылған.
Айып тартты дегізіп,
Арға шыдап тұра алман,
Жанның ішін ұрарман!
Тек тұрсам таңба салдырып,
Халыққа болса жаңғырық,
Алқалы топқа кіре алман!
Айт пен тойдың саумалын
Сапыртып ішіп шараға,
Ел аралап жүре алман!
Исатай мен Махамбет,
Байбақты, Жүніс, Қабфыланбай
Қыздырып қанын айтқан соң,
Қалмады халық ұраннан.
Хан ордасын шабам деп,
Бір мыңдай кісі қол болып,
Арланды бұған ел болып.
Енесінен шыққалы
Айбынды туған ер еді,
Қара қазақ, хан ұлы
Тимеген бетке жел болып.
Дұспаннан кегін алмаққа,
Ханның сүйген ханымын
Ат көтіне салмаққа, –
Мақсаттары сол болып,
Желбіретіп ту байлап,
Желіктіріп ат сайлап,
Мыңдық пен жүздік, ондық деп
Басшылар қойды ыңғайлап.
Хан жақтаған қазақты
Ықтиярсыз жүрді айдап.
Ат қойды сонда алла деп,
Қастерің болсын ханда деп,
Ат жалын тартып мінгендер
Арыңнан бүгін қалма деп.
Қара жерге тең болып,
Адамдыққа кем болып,
Аттаныстан қалғанда
Аяйтының жан ба деп?!
Қара қазан, сары бала
Əлдерің келсе қамда деп.
Тəңрің берсе тілекті