Деген екен

Аяғыңды тоса қоймадың ба?

Баянғалидың әкесi Тақан ақсақал – ұлы Отан соғысының екiншi топтағы мүгедегi, соғыстың басынан аяғына дейiн қатысып, Берлинге дейiн барып қайтқан. Екi рет ауыр, бір рет жеңіл жараланған. Бір жолы танк снарядының жарықшағы шекеден тиіп, әрең аман қалған екен.

1996 жылдың жазында соғыс мүгедектерiне жеңiл автомобиль берiлетiндiгiн естiп, ауырып жатқан ақсақал Баянғалиға: «Менi комиссияға апар,» – дептi. Аудан мен облыстағылар әрлi-берлi қарап, ақынға: «Анда барып өйтiп жiберсеңiз, мында барып бүйтiп жiберсеңiз, бiреу-мiреулер көмектесiп жiберсе, атай машина алуы мүмкiн,» – деп ақыл берiптi. Сонда ақын: «Менiң әкем қанын блатпен төккен жоқ, машинаны да блатпен алмайды! «– деп, дёрiгердiң әдiл шешiмiне жүгiнiптi. Дәрiгерлер дұрыстап қарап: «Әкеңiздiң сырқаты бiр емес, бес кiсiге жетерлiк екен, он машиналық еңбегi бар екен!

Мұндай ардагерлер қазiр өте аз қалды ғой, бәрiне де машина берсе артық емес,» – деп жылы сөзбен шығарып салыпты. Сөйтсе, заң бойынша, аяғынан ауыр жараланған кiсiге машина берiледi екен де, Тахаңның жарақаттары ол заңға жатпайды екен. Ақсақалды үйiне әкеле жатып, Баянғали: «Ал, ендi мазаны алмай тыныш жат үйде. Осының бәрін әуелде ойламаған өзіңнен көр! Оққа басыңды тосқанша, аяғыңды тоса қоймадың ба!? «– деген екен.

Қара шалдар

Мұхтар Әуезовтың 100 жылдығына арналған айтыста (Алматы, 1997ж.) шымкенттік Әселхан Қалыбекова Баянғалиға әкесі Тақан ақсақалдың қазасына көңіл айтады. Сонда сөз кезегі келгенде, Баянғали былай жырлаған екен:

 
Менің әкем Тақанның
Ерлігі көп айтатын,
Жауған оқтың астында
Жау тылынан «тіл» іздеп,
Түнде талмай жортатын,
Тоғыз танкі талқандап,
Таң атқанда қайтатын,
Бейбітшілік заманда
Бір телешке шөп сұрап,
Қолтықтап ап шалдарды
Канторға қарай тартатын,
Барлығын жеңген батырың
Қайран анам Бәтима
Марқұмнан жаман қорқатын!
 
 
Менің әкем Тақан шал
Фашистке ойран салыпты,
Берлинге дейін барыпты,
Қиратушы еді оны да
Қырық шақырым қалғанда
Соғыс бітіп қалыпты,
Гитлер менен Геббельс:
«Тақан келсе болмайт, деп,
Жағдай енді оңбайт!» – деп,
Атылып өліп қалыпты!
Менің әкем секілді
Қара шалдар жасасын
Халық қылған халықты!!!
 
 
Шалдар жайы мәселе саналмай жүр,
Әлі де үкіметте қаралмай жүр,
Бір кезде Берлинді алған хас батырлар
Банкіден пенсиясын ала алмай жүр!
 
 
Кемпір менен шалдарды
Осыншама жүдетіп,
Сорлатуға болмайды,
Кемпір менен шалдарды
Тарықтырып тұрмыста,
Зарлатқандар оңбайды!
 

Содан Әселхан сөзді бір кезекте бүгінгі ел байлығын тонап алған ұры-қарыларға бұрып, «сырттай қарасаң бәрі әп-әдемі, галстук тағып, тап-таза, сып-сыпайы боп жүреді, ал өз құлқындарын ойлағанда керемет! «– деп ашына жырлайды. Сонда сөзді іліп әкеткен Баянғали былай депті:

 
Ұрының ең жаманы сыпайысы,
Болмайды ондайлардың құдайысы,
Ұрының қолын шауып тастайтұғын
Бәрінен жақсы екен ғой Қытай ісі.
 
 
Билікке аз ғана күн кетсе жолап,
Алады ел байлығын түгел тонап,
Қытайдың заңын егер бізге енгізсе,
Болар ед бастықтардың көбі шолақ!
 

Елбасымен кездесу

1994 жылдың жазында Қазақстан президентi Нұрсұлтан Назарбаев Көкшетауға келгенде облыс басшылары Баянғалидан Қарасуға барып, өлең айтып беруiн өтiнедi. Келесi күнi қой бағудың кезегi келiп тұр екен, оны әкесiне тапсырып, ақын Бурабайға барады. Президенттiң қайықпен жүзгенiн көрген адамдар: «Мықты адам екен, соңынан жүзген екi адамға жеткiзбедi,» – дейдi. Бiраз уақыттан соң дастархан басында кезек ақынға келедi:

 
Алла деп мен кiрейiн өлеңiме,
Ризамын бүгiн сiздi көргенiме,
Өскемен, Семей жағын орағытып
Көгiлдiр Көкшетауға келгенiңе,
Заманның тозаңынан тазардың ба,
Бiр сүңгiп Қарасудың тереңiне!
 
 
Құдайым аулақ қылсын қайғы-мұңнан
Елiмiз айрылмасын байлығынан,
Алып өт аман-есен қазағымның
Кемесiн заманыңның айдынынан!
 
 
Көмекшiң Иманғали қара бала
Ұқсасын ой мен iсi даналарға,
Нұрекең саясында жүргеннен соң,
Бәйтерек болад шығар жеке дара,
Президент суда жүзiп жүрген кезде
Ұйқыдан тұрып жатқан жаңа-жаңа!
 
 
Ақылмен жүрер жолды нұсқап жүрген
Халықты жақсылыққа бастап жүрген,
Рахмет Нұрсұлтандай ағамызға
Амалдап орыс-қытай арасында
Абылай саясатын ұстап жүрген!
 
 
Беу, Нұраға берi қара,
Дүрсiнгендi горбиттiң
Ерсiнгендi ербиттiң,
Қазағыңды көркейттiң,
Қумадың жолын егестiң,
Қумадың жолын өңештiң,
Ақылдың жолын ұстадың,
Алшаң басып Ақ үйде
Клинтонмен де кеңестiң,
Жапонның көрдiң патшасын,
Ағылшын, испан басқасын,
Әлемдегi патшаның
Бәрiмен бүгiн теңестiң!
 
 
Ақынмын алдыңызда әнге басқан,
Атынан туған елдiң шашу шашқан,
Көп сәлем әкеп тұрмын ауылдағы
Қаракөз, қандас бауыр қарындастан,
Асығып тұра шаптым сiз келдi деп
ҚойдыҢ да кезегiне қарамастан,
Жағдайын жақсартсаңыз ауылдардың
Жалғанда хан болмайды сiзден асқан!
 

Нұрекең рахмет айтып, демалуға кеткен соң, көмекшiсi Иманғали Тасмағамбетов қасында отырған тұлғалы кiсi – Амангелді Шабдарбаевтың президенттi қорғау бөлiмiнiң бастығы екенін, Колбиннiң тұсында Қонаевқа қарсы арыз жазбағаны үшiн қуғын көргенiн айтады. Оның ерлiгiне риза болған ақын:

 
Қайтпаған КГБ-ның наганынан,
Сол үшiн айырылған погонынан,
Тар жерде Димекеңдi сатпай қалған,
Айналдым Амангелдi табаныңнан!
 
 
Басыңнан Амангелдi бақ кетпесiн,
Ақының сөздi қалай нақты етпесiн,
Мәз болып өлең тыңдап отырғанда
Бiр сұлу президенттi ап кетпесiн! – деген екен.
 

Содан елге келсе, аудан активi президент ауданға келiп қалар ма екен деп күтiп отыр екен. Ақынның әңгiмесiн тыңдап, мән-жайға қаныққаннан кейiн, аудан әкiмi Кеңес Мұқатов: «Бiзге де бiрдеңе айтсаңшы,» – дейдi. Сонда Баянғали:

 
Айтайын әкiмдерiң құлақ қойса,
Жиналып отыр екен жағып монша,
Президентке өлең айтып келгеннен соң,
Әкiмге айтқым келмейдi менiң онша! – деген екен.
 

Елбасымен әзіл

1995 жылдың тамызында Нұрсұлтан Назарбаев Еңбекшiлдер ауданына келедi. Ол кісіні қарсы алуға дайындалып жатқанда аудан әкімі, түбі кеңащылық Кеңес Шәмшіұлы Мұқатов Баянғалидан: «Президентке не айтасың?» – деп сұрапты. Сонда ақын:

 
Сіз келеді дегелі,
Біздің елге көп болды,
Күте-күте өзіңді
Елдің көзі төрт болды,
Сізге сойған жылқыны
Әкімдер өзі жеп болды! – десем қайтеді! – деген екен.
 

«Ойбай, бізді жұмыстан шығарасың, айта көрме!» – депті әкім.

Нұрекең келген соң, Ғабдiсәләм қажы атындағы жаңа мешiтке кiрiп, кiлем сыйлайды, Бiржан салдың басына барып, құран оқытады. Степнякты аралап, аудан жұртшылығымен кездеседi. Кездесу барысында зайыбы Сара Алпысқызының Степняк маңында туғанын айтады. Жұртшылықтың сұрақтарына жауап берiп, Меке мен Мәдинаға барғанын, пайғамбарымыз Мұхаммед ғәләиссәләмнiң қабiрiне тәуәп қылғанын әңгiмелейдi. Ақсақалдардың Еңбекшiлдер ауданына Бiржан сал атын беру жөнiндегi тiлегiн құптайды.

Кездесуден кейiн, дастархан басында Баянғалиға өлең айтқызады. Әуелi Елбасы ақыннан Қырғызстанға қалай барып келгенiн сұрап, содан кейiн: «Елiнде отырмыз ғой, Бiржан атаңның бiр өлеңiн айтшы», – дептi. Баянғали «Темiртасты» айтып берiптi. «Осындай адамды да керегеге байлаған-ау бiздiң қазақ!» – дептi Елбасы мұңайып. Бұдан кейiн Баянғали президенттiң келгенiне арнап бiраз өлең айтыпты:

 
Ел-жұртың қарсы алып тұр Нұрекелеп,
Келгенiң жатыр үлкен мереке боп,
Нұреке, қадамыңыз құтты болып,
Дарысын бiздiң елге береке боп!
 
 
Келген жерiң, Нұреке,
Абылай орда еткен жер,
Қазақтың соңғы көсемi
Кенесары, Наурызбай
Күңiренiп өткен жер!
Аспандағы аққуға
Бiржанның әнi жеткен жер!
Ұрпақтары солардың
Белiн бекем буған жер,
Атаның жолын қуған жер,
Жаңа өзіңiз айтқандай
Апамыз Сара туған жер!
 
 
Шүкiршiлiк, аллаға
Жақсы-жақсы менiң де
Жезделерiм көп едi,
Бiрақ-тағы iшiнде
Президентi жоқ едi!
 
 
Апамыздың қадiрiн
Патша жездем ұққан ғой,
Бар әлемнiң бөбегiн
Бауырына басатын
Жақсы-жақсы қасиет
Сара апамның бойына
Бiржан жатқан киелi
Топырақтан жұққан ғой!
 

Бұдан кейiн президент бiрге отырған ел адамдарымен әңгiмелесiп, олардың сұрақтарына жауап бередi. Әңгiме барысында кейбiр басшылардың араққа үйiрлiгi жөнiнде де сөз болыпты. Бiр кезде аудан әкiмi Кеңес Мұқатов пен аппарат жетекшiсi, Баянғалидың жиені Еркетай Жомартов мипалау әкелiп, меймандарды сыйлапты. Сол кезде Баянғали домбырасын алып:

 
Әкімнiң мипалауы әзiр болды,
Бiр талай о да бiзге әзiл болды,
Қосылып Елбасымен мипалау жеп
Сәнiмiз, ағайындар, қазiр келдi,
Басқаның президентi iше берсiн
Бiздiкi, шүкiршiлiк, қажы болды! – дептi.
 

Сонда Нұрекең: «Мына жерде арақ құйғызбады деп отырсың ғой,» – дептi күлiп. Бiрге отырған Болат Бекенов, Тасболат Алпысов сынды ақсақалдар, ауыл шаруашылығы министрi Жәнiбек Кәрiбжанов, облыс әкiмi Қызыр Жұмабаев, КНБ, милиция генералдары Мәжит Жандiлдинов, Амангелдi Жармағанбетов және басқалары да: «Ендi не айтар екен?» – дегендей ақынға қарап қалыпты.

 
Болғанмен кемшiлiгi зор басымның,
Әрдайым жақсылардың жолдасымын,
Арақ пен темекiнi қатар қойған
Мен де, аға, Көкшетаудың молдасымын! – дептi ақын.
 

«Бұрын өкiрткенсiң ғой!» – дептi күлiп Нұрекең. Сонда ақын:

 
Арақтан бұрын ептеп алатынбыз,
Қиялмен әр нәрсеге баратынбыз,
Ол кезде генералға қол жетпейтiн
Қолында сержанттардың болатынбыз,
Далада жатып қалған жерiмiз жоқ,
Күнара КПЗ-ға қонатынбыз! – деп әзiлдеген екен.
 

«Милициямен онша емес екенсiң ғой», – дептi Нұрекең күліп. Сонда Баянғали:

 
Арақты мен онша көп iшпейтiнмiн,
Ал iшсем талай қызық iстейтiнмiн,
Өкпем жоқ милицияға, жаяу жүрмей,
Үстiнен ППМ-нiң түспейтiнмiн,
Айбатты арыстандай ақырмаса,
Аруағын аталардың шақырмаса,
Жiгiттi жiгiт деу де қиын, кейде
 

Сәтi түссе, түрмеге де отырмаса! – дегенде, Нұрекең күлiп жiберiп, ақынның өнерiне риза болып, алғыс айтып, ағалық ақ тiлегiн бiлдiрiптi.

Бурабайда

1995 жылдың күзiнде Нұрсұлтан Назарбаев Көкшетауға аз уақытқа демалуға келгенде, Баянғали Бурабайға барып, Елбасының алдында өлең айтыпты. Президент әуелi ақынға Бiржан салдың «Темiртасын» айтқызып, содан кейiн: «Мына ағаң– Премьер-Министр Әкежан Қажыгелдин, Көкшетауға тұңғыш келiп отыр, мына ағаң – КНБ-ның бастығы, генерал-лейтанант Сәт Тоқпақбаев. Бұл кiсiлерге қош келдiң деп, бiрдеңе айтпайсың ба?!» – дептi. Сонда ақын былай деген екен:

 
Құдайым кез қылсын деп жақсы кезде,
Сөйлейiн бұрылмастан басқа сөзге
Айтамын қош келдiң деп ағаларға
Қош келдiң, Көкшетауға патша жезде!
 
 
Орындайын бұлжытпай,
Президенттiң жарлығын,
Премьер-министр көрсетсiн
Елiмiзге нарлығын,
Ақыл, қайрат, жiгермен,
Ағалар, жеңiп шығыңдар,
Заманның мына тарлығын!
Қажыгелдин Әкежан
Премьерлердiң iшiнде
Жаңадан шыққан жас перi,
Алысқанын жығатын
Дзюдоның мастерi,
Сол күшiңдi халықтың
Қажетiне жұмсай бер,
Нұрекеңнiң ләшкерi!
Премьер аға, өзiңе,
Пенсиямызды берсiн деп
Сәлем айтты шалдар да,
Папамыздың айлығын,
Жылдамырақ берсiн деп,
Сәлем айтты балдар да!
 
 
Әрдайым әсем әнге сап жүрейiн,
Дау-шардан аулағырақ ақ жүрейiн,
КНБ бастығымен ойнаймын деп
Мен осы бiр бәлеге қап жүрмейiн!
 
 
Айналайын, Сәт аға,
Ақындармен алыспай,
Атаның жолын жалғай бер,
Тәй-тәй басқан қазақтың
Мемлекетiн қажымай
Жауларынан қорғай бер!
 
 
Қарсы алды өздерiңдi Көкше жерi,
Оқжетпес, Бурабай мен сексен көлi,
Аман бол, ел басқарған ағаларым,
Жақсылыққа бастар деп, өздерiңе
Үмiтпен қарап отыр қазақ елi! – деген екен.
 

Үш президент пен ақын

1996 жылдың шiлде айында Қазақстан президентi Нұрсұлтан Назарбаев, Өзбекстан президентi Ислам Каримов, Қырғызстан президентi Асқар Ақаев Көкшетауда бас қосты. Үш президенттiң алдында жыр толғаған ақын Нұрекеңдi туған күнiмен құттықтапты.

 
Нұреке, құтты болсын ер жасы –  елу алты,
Өркендеп туған елмен бiрге шалқы!
Сiздерге ақ тiлегiн қосып отыр
Бiр туған қазақ, қырғыз, өзбек халқы!
 
 
Ислам аға, қош келдiң
Алдыңнан шықтым әкалап,
Ордалы он сан өзбектi
Ту астына жидырдың,
Бiр арнаға сидырдың,
Ұры менен қарыны
Бiр жарлықпен тидырдың!
Өзбек, қазақ, қырғызға
Туыстықты күй қылдың!
 
 
Құрметтi ағаң Асекең,
Ел қырғыздың басы екен,
Қош келдiң Көкше жерiне,
Сұлу сексен көлiне,
Өз елiңдей жарасып,
Шыға бер, аға, әрдайым,
Дархан қазақ төрiне!!!
 
 
Қазақ, қырғыз, өзбегiм –  туған бауыр,
Бөтен бе сiздiң қышлақ, бiздiң ауыл?!
Тұтасып, бiр-бiрiңе пана болып,
Тұрыңдар, аннан-мыннан соқса дауыл,
Ұрпағым, бөлiнбе деп жатқан шығар
Ташкенде Төле би мен Шайхантауыр!
 
 
Бар әлемнiң алдында
Жарқырай берсiн жүздерiң,
Ұзағынан болсын алдыңда
Бұдан да жақсы кездерiң,
Қол ұстасып жасай бер
Қазақ, қырғыз, өзбегiм!!!
 

Президенттер ақынға алғыс айтыпты. Ислам Каримов ұшып тұрып, Баянғалиды құшақтап: «Тошкенге келиң!» – деп, қонаққа шақырыпты.

Қызыл қамзол мен лампас

Қазақстанның қорғаныс министрi, Совет Одағының Батыры, Қазақстанның Халық қаһарманы, армия генералы Сағадат Нұрмағамбетов 1995 жылы жазда зайыбымен, балаларымен Бурабайда демалғанда, Степнякқа келiптi. Меймандар моншадан шығып, дастархан басына келедi. Ашық терезеден жел соғып тұрғандықтан, Сәкең қақ төрге отырмай, ықтау жағынан отырса керек. Содан әңгiме-дүкен, мәжiлiс қызған кезде, кезек Баянғалиға келiптi.

 
Қош келдiңiз елiме
Аты аңызға айналған
Қаһарман батыр, қолбасы,
Сағадаттай батырды
Төбесiнен түссе де
Жеңе алмаған фашистiң
Снаряд пен бомбасы,
Жетпiстен жасы асса да
Қылшылдаған капитан
Секiлдi түр мен тұлғасы,
Қаһарманның балдары
Әкенiң жолын жалғашы,
Айналайын ақ жеңге,
Сәкеңдi жақсы бақ, жеңге,
Оңай емес болу да
Қолбасының жолдасы,
Бiле бiлсек Сағадат
Бөгенбай мен Қабанбай
Батырлардың жалғасы,
Тұғырдан таймай сардарым,
Сарбазды сапқа тұрғызып,
Қазақтың елiн қорғашы!
 
 
Бар қазақ үлгi алады, жауға шапқан,
Бауыржан, Мәлiк, Қасым, Сағадаттан,
Сағадат жастайынан от-жалын боп,
Бата мен алғыс алған жамағаттан,
Қара нардай қаһарман ұлым бар деп,
Қазағым, ай-әлемге жырла, мақтан,
Ұланның үмiтi көп, жетпiсiнде
Жiгiттей жарқыраған азаматтан,
Сызды окопта саспаған сардар аға,
Қаштың ба Степнякта сквозняктан! –
дегенде қонақтар ду күлiптi.
 

Сәкең ақынның жырларын ықыласпен тыңдап, оның Манастың мың жылдық тойына баратынын естігесін, «Манасты» айтқызыпты.

– Қырғыздарға барғанда қандай киiм киiп барасың? – деп сұрапты.

– Қара шапан, қара шалбар, қызыл қамзол!

– Жiгiтке қызыл не керек? – дептi Сәкең.

– Аға-ау, сiздiң лампасыңыз да қызыл емес пе? – дептi ақын. Батыр күлiп жiберiп, сәт-сапар тiлеп, ағалық алғысын айтыпты…

Арада бiрнеше ай өткен соң, 1995 жылдың күзiнде Сағадат Нұрмағамбетов жұмыс бабымен Көкшетауға тағы келедi. Шортанда, демалыс үйінің дәмханасында Баянғалиды: «Алимжанова надо встречать стоя!» – деп, құшақтап қарсы алыпты. Ол кісінің қасындағы бүкіл генералдар мен офицерлер де, басшылар да тік тұрыпты. Қаһарман аға ақын iнiсiн Қырғызстанның Абдылас Малдыбаев атындағы Халықаралық сыйлығының лауреаты болуымен құттықтайды, жорықты жылдардан сыр шертеді. Кезекті ақынға беріп, әлгі әңгімелерін арқау еткен әзiл өлеңдерiн ықыласпен тыңдайды.

 
Қан майданда жүргенде
Сағадат батыр капитан
Бейбiт күндi аңсаған,
Сол күнге жетпей арманда
Құрбан боп кеттi қанша адам,
Көрсе де соны мойымай
Ротасын бастап «уралап»
Жеңiске батыр жол салған,
Кешiп өтiп Висланы
Қуып шығып фашистi
Самогон iшкен Польшадан!
Қас дұшпанды талқандап
Жойғанша көзiн қоршаған
Сағадат батыр, генерал
Қорғаныс пен әскерiн.
Тапсырып отыр ел саған!!!
 
 
Қашан да жақсы сөздi жырлағам-ды,
Бiреулер оны ұнатпай сұрланады,
Манастың тойына мен аттанарда
Сөмкемдi машинадан ұрлап алды.
Дәм жазса, жақсылықпен кездесермiз,
Сыйласып, әзiлдесiп сөйлесермiз,
Ақынды ешкiм қорғайтын түрi жоқ-ау,
Беу, Сәке, өзiмдi-өзiм қорғау үшiн,
Именной бiр пистолет бермесеңiз!!! – деген екен.
 

Сонда Сағадат батыр ағамыз: «Считай, что пистолет уже в кармане! Ендi Алматыға келсең, тек өзiме хабарлас!» – деп, Баянғалиды құшақтап, ағалық ақ тiлегiн бiлдiрген екен.

Үкімет пен аппарат

1995 жылдың жазында Көкшетауда идеология қызметкерлерiнiң аймақтық жиналысы болып, оның жұмысына Қазақстан Премьер-Министрiнiң орынбасарлары Иманғали Тасмағамбетов пен Нағашыбай Шайкенов бастаған бiр топ басшылар қатысады. Алматылық қонақтардың самолетi кешiгiп келiп, жерге қона алмай, көкте бiраз жүрiп қалып, көкшетаулықтар қонағасыны түн ортасында бередi. Бiраз отырған соң кезек қонақтардың әңгiмесiн тыңдап, үндемей отырған Баянғалиға келедi. Сонда ақын өлеңмен қонақтарды құттықтай келiп, Иманғалиға бұрылып, былай дептi:

 
Ассаламуғалейкүм, Иманғали,
Көкшеге идеолог жиған Ғали,
Аспаннан самолетi түспей қойып,
Бензиндi бұлт iшiнде құйған Ғали,
Иманғали келген соң Көкшетауға
Қарсы алды өлеңдетiп Баянғали.
 
 
Қорқып едiк, Имеке,
Бұл жиналыс Көкшеде
Болмай кетер ме екен деп,
Самолетiң бiржола
Қонбай кетер ме екен деп,
Иманды екен атың да,
Иманды болсын затың да,
Қызметiңiз құтты боп
Пайдасы тисiн халқыңа!
 

Одан кейiн Вице-Премьер әрi әдiлет министрi Нағашыбай Шәйкеновке бұрылып:

 
Ассаламуғалейкүм, Нағашыбай,
Еңбегiң сiңе берсiн алашыңа-ай,
Тұрасың экраннан закон соғып,
Қоясың шалдармен де таласып-ай,
Қайтесiң сол шалдармен көп таласып,
Жүрсеңшi алашыңмен жарасып-ай! –
 

деген екен. Содан кейiн сол жерде көрген, естiген жағдайларды әзiл өлеңге айналдырып, жырлап келiп, Жастар iсi, туризм және спорт министрi Бiрғаным Әйтiмоваға:

 
Айналайын, Бiрғаным,
Арналсын сiзге жырларым,
Спортсмен министр
Келген кезде, қарашы,
Менiң дағы рекордсмен
Болғым келiп тұрғанын,
Жастарына қазақтың
Таныта бер әлемнiң
Ойы менен қырларын,
Спорттың сансыз сырларын,
Елiңе еңбек етуден
Қажымағын, тынбағын,
Тоқталайын осымен,
Әйтпесе, менiң, байқаймын,
Бiрғанымды келiп тұр,
Күндiз-түнi жырлағым! –
 

дептi әзiлдеп. Президент аппаратының жауапты қызметкері Оралбай Әбдiкәрiмовке арнап:

 
Айтайын жақсы тiлектi,
Орекеңдей ағаға,
Қолындағы билiгiн
Жұмсасын iзгi шараға,
Пана болсын Орекең,
Мына қиын заманда
Қысылып тұрған далаға,
Жүдеген ата-анаға,
Қамқор болсын балаға,
Iзгiлiк құйсын санаға,
Айтпасақ оны бола ма?
Өкпелеп қалса аппарат
Үкiмет қалар далада! –
 

деген екен. Ақынның өнерiне риза болған басшылар қол соғып, алғыс айтыпты.

Оқжетпесте

Ғафу Қайырбеков ағамыз Бәдеш жеңгемiзбен жылда Көкшетауға келiп демалады екен. Бiр жолы сәлем бере барғанында Баянғали ақын ағасына:

 
Жырлары ұялаған ел iшiне,
Көз жетпес құлашы мен өрiсiне,
Әзiлдеп айтып кеткен әрбiр сөзi
Айналған кең даланың кенiшiне,
Сәлем бердiк Оқжетпес –  Олимптегi
Ойлы өлең, өткiр сөздiң Зевсiне!!! – деген екен.
 

Баян – сапар

1987 жылы анасы Бәтима қатты ауырып, Баянғали амалсыз Алматыдан ауылға көшетiн болыпты. Анасына қарау керек, ертең бiр жағдай болып кетсе, жалғыз қалған әкенiң халi не болмақ? Астанадан аттанарда барлық ақын, жазушы ағалары, жолдастары жылы сөздерiн айтып, қимай-қимай шығарып салыпты. Өзi қызмет iстейтiн «Жұлдыз» журналының коллективi жақсы тiлектерiн бiлдiрiп, естелiк сыйлапты. Жолдастарының атынан Серiк

Тұрғынбеков өлең жазыпты.

 
Жүректiң табар дауасын,
Табиғат деген ең шебер,
Туған жер жұпар ауасын
Жұтып бiр қайтқың келсе егер.
 
 
Жол болсын деймiз Баянжан
Жырларың жатсын жосылып,
Даусыңнан сенiң оянған
Қазақ пен қырғыз қосылып.
 
 
Қызметке адам қонақ қой,
Көңілiң көлдей, мәрт жаның,
Қырғызға кетпей, жөн-ақ қой,
Көкшеге қарай тартқаның!
 
 
Емессiң көңiл қалдырған,
Жерiңдей туған дархансың,
Сексен көл сенiң алдыңнан
Сексен қыз болып қарсы алсын.
 
 
Көкшенiң биiк құздары,
Сол құздай бiз де қайсармыз,
Сағынған кезде бiз дағы,
Көкшеге барып қайтармыз.
 
 
Тiлектес iнi, жақсы аға,
Жемiсiн жырдың терерсiң,
Сағынтқан кезде астана,
Өзің де жетiп келерсiң!
 

Ақын ағасы Ғафу Қайырбеков «Жұлдыздың» атынан, бүкiл ақын-жазушылардың, Алматының атынан арнаған өлеңiн оқып берiптi:

 
«Жұлдыздың» кенжетайы, сүйкімдісі,
Мың күнге азық болған бір күнгі ісі,
Жан-жағын дауылдатқан, дабыл қаққан
Келгенде қыранға ұқсап сілкінгісі.
 
 
Шабыттың шын перзенті, қол баласы,
Ежелгі жүйріктердің олжаласы,
Қызметке туған жерге шектің сапар
Қолдасын жолдың пірі, жол данасы.
 
 
Көзіңде жарқыраған болашағың,
Алдыңда болар шағың,толар шағың,
Қалықта аспан жердің арасында
Тұрмыста саз кешпесін толарсағың!
 
 
Рахмет «Жұлдызға» еткен еңбегіңе,
Жұлдыздай шыға бер сен ел көгіне,
Оранып мауқыңды бас бала қыран
Көк майса Көкшетаудың жөргегіне!
Даланың данышпаны, ол да ағасы,
Қазақтың ортасында мол бағасы,
Көкшеге қанат болып алып ұшсын
«Жұлдыздың» жырмен жазған жолдамасы!
 
 
Әрине, сендей жанды көз қия ма
Ұқсаған бойы биік боз қияға,
Махаббат, шапағатты қатар жинап
Қайтарсың аман-есен өз ұяңа!
 

– Ойбай-ау, Ғафеке-ау, мынадай өлең арнасаңыз, біз де ауылға көшіп кетер едік! – деп жіберіпті бір қаламдастар әзіл-шыны аралас.

Сонда Баянғалиды қолтықтап кетіп бара жатқан Ғафекең:

– Айналып кетейін Баяшка, сен менің балам сияқтысың ғой, мен сені Бақытымнан кем көрмеймін ғой! Өлең деген жүректен туады, әйтпесе, әне біреулер көшіп жатса, мұндай өлең қайда-а! – деген екен!

Кейiн Ғафекең бұл өлеңін «Шұбалаң» атты кiтабына енгiзiптi.

Бауырлар

2007 жылы Көкшетауда, Бурабайда қазақ-қырғыз парламенттері бас қосады. Қазақстан Мәжілісінің төрағасы Орал Мұхамеджанов бастаған он үш депутат пен Қырғызстан Жоғарғы Кеңесінің төрағасы Марат Сұлтанов бастаған он үш қырғыз депутатының кездесуіне сол кездегі Ақмола облысының әкімі Мәжит Есенбаев Баянғалиды арнайы шақырып, сөз сөйлеп беруін өтінеді. Сонда ақын:

 
Қырғызды бала күннен білетінбіз,
Бірге ойнап, Көкшетауда, күлетінбіз,
Мемлекет екендігін білмейтінбіз
Қазақтың руы ғой деп жүретінбіз!
 
 
Қырғыздар Омбы барды, Үркіт асты,
Неліктен Ыстықкөлден үркіп қашты?
Сібірдің сақылдаған аязында
Сауда ғып, сықырлатып күртік басты,
Жырларын ер Манастың ұғар ма екен,
Вагонда өскен балдар үрпек басты,
Жағдайын жақсартпай ма сол халықтың
Тоқтатып басшыларың тақ таласты,
Жоқ әлде Енисейден іздеп жүр ме,
Қырғыздың атын жазған түркі тасты?!
 
 
Ежелден қырғыз аты тасқа түскен
Оқыдық Орхондағы ескерткіштен,
Одан да он ғасырдай бұрынырақ
Арғын, Керей, Үйсіндер хатқа түскен!
 
 
Тастардан қырғыз атын таптырдыңыз
Шаттанып, көкке қалпақ лақтырдыңыз,
Қазақтың аты жоқ деп ол тастарда
Келеді ағамын деп мат қылғыңыз,
Қырғыздың атын қашап тасқа жазған
Біз қазақ сол тастардың авторымыз!
 
 
Айналайын қырғызым,
Өзіме тартқан түрің бар,
Ерке бала сияқты
Тәп-тәтті болған тілің бар,
Теңдесі жоқ әлемде
Телегей теңіз жырың бар,
Байтақ жатқан қазаққа
Ағаңдай көріп еркеле,
Ініңдей көріп еркеле,
Он сегіз мың ғаламда
Еркелігіңді көтерер
Қазақтан басқа кімің бар!?
 

Бұдан соң Баянғали Манасты айтқанда, жиналғандар риза болып, қырғыз елшісі жылап жіберіпті. Қырғыз депутаттары қалтасына бір уыс ақша салыпты.

Сонда ақын:

– Құдай берейін десе, Алатауға бармай-ақ, қырғыздар Көкшетауға өздері-ақ әкеліп береді екен ғой! Как хорошо быть акыном, берешь открыто, с почетом! А акимы берут скрытно! – деген екен.

Ақынның өнеріне риза болған қос парламент тік түрегеп қол соғып, алғыс айтыпты.