Foma

I

İnyat Gordeyev, altmış yıl kadar önce, yani Volga kıyılarında birkaç milyonluk servetin akıl almaz bir hızla kurulduğu çağlarda, zengin tüccarlardan Zayev’in şalupalarından birinde, yedek çekme takımına kumanda ederdi.

Güçlü kuvvetli, yakışıklı ve aklı kendine elverir bir adamdı İnyat Gordeyev. Hani bazı insanlar vardır, her zaman ve her yerde başarı kazanırlar; özellikle yetenekli ya da çalışkan olduklarından değil, müthiş bir enerjiyle dolup taştıklarından ve hedeflerine doğru yürürken, arzularına uygun düşmek şartıyla, her çareye iç huzuruyla başvurduklarından. Ve bunu da gayet iyi bilirler, vicdansızlıklarından enikonu acı duydukları bile olur zaman zaman; ama vicdan dediğiniz şey, sadece zayıf kişilere canavar kesilir; güçlü kişiler çabucak boyunduruk altına alır vicdanı ve amaçlarının gerçekleşmesi için seferber eder. Çektikleri tüm cereme, birkaç geceyi uykusuz geçirmekten ibaret kalır ve sonunda vicdanları tabiatlarına galebe çalarsa, sarsılırlar ama yıkılmazlar katiyen; vicdanlarının hükmü altında da, vicdansız dönemlerindeki kadar huzur içinde yaşarlar… İşte bu cins insanlardan biriydi İnyat Gordeyev.

Nitekim kırkına bastığında, üç buharlı vapur ve bir düzine kadar şalupa sahibiydi. Volga kıyıları boyunca, zenginliği gibi zekâsı da saygı uyandırıyordu. Ama yine de asıl isminden çok takma ismiyle anılıyordu: “Delifişek”… Ve delifişekti evet; çevresindeki öbür insanlarınki gibi düzgün bir şekilde akıp geçmiyordu çünkü hayatı: Sürekli bir kaynama hâlinde olduğu için, birden galeyana gelip yatağından çıkıyor, esas hedefinin para kazanmak olduğunu âdeta unutuyordu. Üç ayrı Gordeyev vardı, sanki İnyat apayrı üç ruh taşıyordu. Bunlardan biri ve en dişlisi tamahtı. Ve tamahın buyruğuna girdiği vakitler, amansız bir çalışma tutkusuna kapılmış bir adam kesilirdi İnyat. Bu tutkuyla gece gündüz yanar tutuşur, tüm varlığıyla kendini paraya adar ve düştüğü yerden avuç dolusu rubleyle kalkardı; doymak bilmezdi sanki kâğıt paraların hışırtısına, akçelerin çınlamasına. Ama nasıl çalışır çırpınırdı. Volga boyunca ırmağı defalarca iner çıkar ve her adım başına altın avlamaya yarayan bir ağ atardı. Buğday alırdı köylerden. Ribinsk’e indirir, şalupalarına yüklerdi; çalar çırpardı tabii, bazen farkına varmadan, bazen de bile bile; kazıkladığı insanlarla açıktan açığa alay etmekten geri kalmazdı katiyen ve o anlamsız para hırsı, İnyat’ta şiir mertebesine erişirdi bazen. Ama bu ruble avına bunca çaba verdiği hâlde, kelimenin dar anlamında bir tamahkâr değildi. Hatta malına karşı samimi bir kayıtsızlık bile gösterdiği olurdu.

Bir gün, Volga’yı buzların kapladığı sırada, ırmağın kıyısında durmuş ve buzların, otuz kulaçlık yeni şalupasını sarp kıyıya çarpa çarpa ezip parçalayışını seyrederken, dişleri arasından şöyle mırıldanmıştı:

“Muhakkak haklayacaksın onu belli!.. Ha gayret, vur biraz daha, biraz daha ez!.. Ha gayret aslanım, az kaldı!..”

“Hayrola İnyat?” diye sormuştu sağdıcı Mayakin. “Kesenden on bin rubleyi çekip götürüyor bu buz ve sen onu neredeyse alkışlayacaksın!”

“Yüz bin daha kazanırız, aldırma!..” demişti İnyat. “Şu Volga’nın hamaratlığını seyret hele şimdi. Şu kudrete, sıhhat fışkıran şu güzelliğe bak!Bütün yeryüzünü çökertip atabilir aslanım, benim şalopam da neymiş!.. Zavallı ‘Boyarin’ bak ne hâle geldi bir anda! Topu topu da bir tek sefer yapmıştı henüz yavrucak… Ne olmuş yani, ölecek değiliz ya! Hadi gel, cenazenin şerefine bir kadeh atalım…”

Şalopa paramparça olmuştu. İnyat’la Mayakin, rıhtımdaki meyhaneye kurulmuş; bir yandan votka içiyor, bir yandan da “Boyarin”in, buz yığınları arasında akıntıyla gittikçe sürüklenip uzaklaşan kalıntılarını seyrediyorlardı pencereden.

“İyice tasalandın gemiye İnyat!”

“Niye tasalanacakmışım? Volga değil mi bunu bana veren, geri almak hakkıdır elbet… Kolum kırılsa daha mı iyi olurdu dersin!”

“Ama ne de olsa…”

“Aması falan yok bu işin! Kendi gözlerimle gördüm olup biteni, diyecek hiçbir şeyim yok, ilerisi için ders alırız o kadar!… Ama ‘Volgar’ım yandığı vakit tasalanmıştım doğrusu, görmemiştim çünkü yanışını. Oysa öyle bir parçanın o karanlık gecede suların üzerinde alev alev tutuşması, tadına doyulmaz bir seyir olurdu, ha? Koskoca bir vapurdu ne de olsa…”

“Ona da pek yanar gibi görünmüyorsun aslında?”

“Vapura mı? Yoo, ona yazık olduğuna şüphe yok!.. Ama yanmak, acımak, tasalanmak, aslında aptallıktan başka bir şey değildir azizim. Ağla ağlayabildiğin kadar; gözyaşların mı söndürecek yani yangını! Sen burada yaş dökersin, gemiler orada yanmaya devam eder. Aslında her şey yanıp kül olsun isterse, hiçbir önemi yok. İnsanın içinde tutuşan çalışma ateşi küllenmesin yeter ki, yanılıyor muyum?”

“Katiyen!..” demişti Mayakin gülümseyerek. “Aslan gibi konuştun… Ve bu türlü konuşan bir adamın ayağından donunu al koyuver, çok geçmez yine zengin olacaktır…”

Binlerce rublenin kaybını bir feylesof rızasıyla karşılardı ama her kapiğin değerini de bilirdi İnyat. Dilencilere bile nadiren mangır kaptırır, verdiği zaman da gerçekten çalışamayacak durumda olanlara verirdi. Eli kolu azcık tutan birisi çıkıp da karşısına sadaka istemeye görsün, terslerdi hemen:

“Yaylan buradan! Gücün kuvvetin yerinde henüz, çalışabilecekken dilenmek de nesiymiş… Dur hele! Git şurada benim kapıcının gübreyi taşımasına yardım et, bir metelik vereyim sana…”

Coşkun çalışma dönemlerinde, insanlara amansızca davranırdı hep; ama kendine de acımazdı ruble avında, dinlenmek nedir bilmezdi. Ve sonra birdenbire, malının efendisi değil kölesi olduğunu hissederdi. Tüm yeryüzünün, o insanın aklını başından alan büyülü güzelliğe büründüğü ve okşayıcı bir esintinin berrak gökyüzünden bir serzeniş gibi salınıp indiği bahar çağlarında düşerdi bu hâle. Dalgınlaştıkça dalgınlaşırdı artık, kalın çatık kaşlarının altından çevresine derin derin bakar dururdu; suratsız ve kırıcı olurdu günler boyunca, yüksek sesle sorup açıklamaktan ürktüğü birtakım şeyleri sessizce kendi kendine sorarmış gibi… Ve işte o zaman, ikinci bir ruh uyanırdı içinde. Açlıktan gözü kararmış vahşi bir hayvanın sabırsız ve öfkeli ruhuydu bu… Ayrı gayrı gütmeksizin, herkese karşı küstah ve alaycı kesilir; içtikçe azar, yetinmeyip yanındakileri de azdırır; içinde bir pislik yanardağı kabarırmışçasına çılgınlaşırdı. Kendi eseri olan ve severek sırtlandığı zincirlere kudurgan bir öfkeyle saldırırdı, ama kırmaya gücü yoktu onları. Perişan, pis, sarhoşluk ve uykusuzluktan yüzü gözü şişmiş bir hâlde ve çatlak bir sesle her önüne çıkana kükreyip çatarak, şehrin bütün meyhane ve batakhanelerini bir bir tavaf eder; saymadan avuç dolusu savurur cebindeki parayı; kederli şarkılar dinleyip ağlar; sonra kalkıp dans eder, tepinir, fırlayıp vurur kırar; ama nerede ne yapsa, yatışıp huzura kavuşamazdı bir türlü.

Şehirde efsane hâline gelmişti sefahat âlemleri; herkes İnyat’ı kınar ayıplardı bu yüzden; kınamasına kınarlardı da, beraber vur patlasın çal oynasın davetini reddetmek hiç kimsenin haddine düşmemişti… Haftalar boyunca böyle yaşardı. Sonra birden, hâlâ meyhane kokusu dolu ama artık bitkin ve yatışmış, çıkagelirdi eve. Ve şimdi utanç taşan gözleri âcizane önüne eğik, karısının serzenişlerini süt dökmüş kedi gibi sessizce dinler, sonra odasına kapanırdı. Başı göğsüne düşmüş, takatsiz kolları iki yana sarkmış, omuzu çökmüş bir hâlde; dizlerinin üstünde, dua etmeye cesareti yokmuşçasına susup kalırdı saatlerce ikonların önünde. Karısı ayaklarının ucuna basarak kapıya yaklaşır ve dinlerdi. Yorgun ve hasta bir beygirinkine benzer derin iç çekişler yükselirdi içeriden.

Avuçlarını geniş göğsüne olanca gücüyle bastırarak inlerdi İnyat:

“Tanrı’m! Gören sensin, sen bağışlarsın!..” Nedamet günlerinde sadece arı su içer, çavdar ekmeği yerdi. Daha sabahtan, odasının kapısına kocaman bir sürahi suyla biraz tuz ve bir çavdar ekmeği bırakırdı karısı. İnyat kapıyı açar, tayınını sessizce alır, yeniden kapanırdı. Ev halkı böyle zamanlarda onu katiyen rahatsız etmez, hatta gözüne çarpmamak için kaçacak delik arardı… Ve birkaç gün sonra İnyat, yeniden borsada arzıendam ederdi. Şakalaşır, güler; tecrübeli bir ticaret erbabı, ağzının tadını bilen bir av köpeği gözüyle alivre buğday alırdı.

Ama üç ayrı Gordeyev’in de bir tek arzusu vardı; hangi ruha bürünürse bürünsün, İnyat’ı asla terk etmeyen köklü bir arzuydu bu: Bir oğul sahibi olmak… Ve yaşlandıkça daha bir hırsla arzu ediyordu bunu. Durup durup bu konuyu açardı karısına. Sabah çayını yudumlarken ya da öğle yemeklerinde, mahmur gözlü al yanak tombul karısına endişeli bir bakış attıktan sonra sorardı hep:

“Ne var ne yok, bir şeyler hissediyor musun?” İnyat’ın neyi kastettiğini bilirdi karısı ama daima aynı cevabı verirdi:

“Hissetmez olur muyum hiç! Gürz gibi ellerin var, hâlâ canım yanıyor bilsen…”

“Onu sormuyorum aptal, karnını soruyorum…”

“Bütün gece yumruk yiyen kadın tohum mu tutar hiç!…”

“Yediğin yumruklardan değil, abur cuburdan ötürü böyle oluyor. Eline ne geçerse tıkınıp indiriyorsun midene, çocuğa barınacak yer kalmıyor ki!”

“Ayıp ayıp! Hiç mi çocuk vermedim ben sana?..”

Serzenişli bir sesle mırıldanırdı İnyat:

“Hep kız verdin… Oysa bana bir oğul lazım! Bir oğul anlıyor musun, bir mirasçı!… Ölürken kime bırakacağım ben sermayemi? Günahlarım için kim dua edecek ardımdan? Her şeyi manastıra mı bırakacağım yani? Yeterince bağışta bulundum oraya! Sana mı bırakacağım? Kilisede dua ederken bile, eve dönünce atıştıracağın dolmaların hayalini kurarsın sen! Ve ben ölür ölmez evleneceksin biliyorum, ilk karşılaştığın ahmağın eline düşecek paralarım, bunun için mi çalışıyorum ben?..”

Ve amansız bir keder bürürdü içini. Kendi neslini sürdürecek bir erkek çocuk sahibi olmadıkça, hayatının amaçsız kalacağını hissederdi.

On yıllık evlilikleri boyunca dört kız doğurmuştu karısı, dördü de ölmüştü. Doğuşlarını içi titreyerek bekleyen İnyat, ölüşlerine üzülmemişti pek; nasıl olsa işine yaramıyorlardı, yaşamasalar da olurdu… Evliliklerinin ikinci yılından itibaren dövmüştü karısını. Başlangıçta sadece sarhoş olduğu zamanlar ve en ufak bir kötülük gütmeksizin, “Karını sev ama bir ağaç silkeler gibi silkelemeyi de unutma,” diyen atasözüne uymuş olmak için dövüyordu, ama doğumlar art arda sıralandıkça durum değişti: Umutlarında aldatılmış saymaya koyuldu kendini, bir kin uyandı içinde yavaş yavaş ve karısını erkek çocuk vermiyor diye dövmeye başladı.

Nihayet bir gün, iş dolayısıyla Şamara eyaletinde bulunduğu sırada bir telgraf aldı evinden: Karısı ölmüştü. İstavroz çıkardı hemen, iyice bir düşünüp sağdıcı Mayakin’e şu telgrafı gönderdi:

“Cenazeyi bensiz kaldırın, mülke göz kulak ol…”

Sonra kiliseye gidip ölüler ayini yaptırdı ve Akilina’nın ruhunun huzuru için dua ettikten sonra, bir an önce yeniden evlenme kararını verdi.

Kırk üç yaşındaydı o sıralarda. İri yarı, geniş omuzluydu; bir başdiyakosgibi kalın sesliydi. Siyah kirpikli iri gözlerinde cüretli ve zeki bir bakış parıldardı daima; sık siyah sakallı esmer yüzü ve kudretli vücudu, o sıhhatli kaba Rus güzelliğiyle insanı etkiler; rahat hareketlerinden ve oturaklı acelesiz yürüyüşünden, bir güven ve kuvvet duygusu taşardı. Bayılırdı kadınlar, o da onlara karşı ilgisiz değildi.

Karısının ölümü üzerinden henüz altı ay bile geçmemişti ki, öteden beri ticaret yaptığı Urallı ihtiyar bir dindar Kazak’ın kızını istedi. İnyat’ın “delifişek” şöhreti Urallara kadar yayılmış olduğu hâlde, adam verdi kızını. İsmi Natalya’ydı kızın. Uzun boylu, kusursuz vücutluydu kız; iri mavi gözleri ve koyu kahverengi örgülü saçları vardı. Yakışıklı İnyat’a layık bir eşti, sözün kısası.

İnyat gurur duyuyordu karısından ve sağlam bir erkek sevgisiyle seviyordu onu, ama çok geçmeden endişeli bakışlarla gözlemeye koyulacaktı.

Natalya’nın muntazam oval yüzünde bir gülümseyiş görmek için bazen günlerce beklemek gerekiyordu. Gizli bir düşünceyi izler gibiydi hep ve her daim soğuk ve sakin kalan masmavi gözlerinde, zaman zaman karanlık ve vahşi bir ışık parıldıyordu. Ev işlerinden boş kaldığı zamanlar, büyük odanın penceresinin önüne oturur ve hiç kımıldayıp konuşmaksızın iki üç saat öylece kaldığı olurdu. Gerçi yüzü sokağa dönük olurdu ama gözleri, pencerenin ötesinde yaşayan ve kımıldayan her şeye karşı tam bir kayıtsızlıkla doluydu. Ama aynı zamanda bu gözlerde, derinlemesine dikkatli, yoğun bir bakış sezilirdi: Kendi içinde bir yere bakıyordu sanki Natalya.

Yürüyüşü de garipti ayrıca. Evin geniş odalarında, görünmeyen bir şeyler hareket serbestîsine engel oluyormuş gibi, ağır ağır ve ihtiyatla gider gelirdi hep.

Kaba ve zevksizce gösterişli bir debdebeyle döşenmişti ev. Her şey pırıl pırıl idi: İrili ufaklı bütün eşyalar, cırlak renkleri ve göze çarpsın diye verilmiş şekilleriyle, ev sahibinin zenginliğini haykırırdı âdeta. Gelgelelim kazak kızı, bütün bu pahalı mobilyaların ve gümüş takımlarıyla dolu vitrinlerin önünden, bunlar sanki kendisini yakalayıp ezmeye hazırmışçasına, yan yan ve korkuyla geçerdi. Büyük ticaret şehrinin o gürültülü hayatı hiç mi hiç ilgilendirmiyordu onu: Araba gezintisine çıktıklarında, gözleri arabacının sırtına dikili kalır; kocası bir dostunu ziyarete götürdüğünde, gitmezlik etmez gider, ama gittiği yerde de tıpkı evde olduğu gibi sessiz ve hareketsiz otururdu daima. Eve misafir geldiğinde ise canıgönülden çırpınır hizmet eder, buna karşılık ne söylediklerine ne de özellikle içlerinden birine en ufak bir ilgi duymazdı. O kadar zeki, nüktedan ve konuşkan olan Mayakin bile binde bir gülümsetebilirse onu, kendini mutlu sayardı. Ama Natalya konusunda yine de iyimserdi.

Mayakin, “Kadın odun değildir azizim!..” derdi. “Kim ne derse desin, hayat, bir kuru odun demetini saran ateş gibi kavrar insanı; göreceksin, bu, senin muhallebi çocuğu karını da kavrayacak! Ve o zaman, bir çiçek tarhı gibi açıldığını seyredeceğiz.”

İnyat şaka yollu takılırdı karısına:

“Ee kutsal rahibe! Yine ne düşünüyorsun? Yoksa köyünü mü özledin? Neşelen biraz, neşelen!”

Hiçbir şey söylemeden, heyecansız ve endişesiz bir şekilde bakardı kocasına. İnyat devam ederdi:

“İkide bir de kiliseye koşuyorsun… Oysa biraz beklemen lazım… Günahların için dua etmeye daha çok vakit var, önce günaha gir biraz! Bilirsin ki günahsız nedamet, nedametsiz de selamet olmaz… Dayan biraz, hazır gençken sıraya diz günahları!… Şöyle bir araba sefasına çıkalım ister misin ha?”

“Hiç hevesim yok…”

Yanına otururdu karısının, kucaklayıp öpmeye başlardı. Soğuk kalırdı Natalya; kocasının okşayışlarına, hiç vermez değilse bile cimrice karşılık verirdi. İnyat, gözlerinin içine bakardı karısının, “Natalya!..” derdi. “Niye böyle üzgünsün hep? Yoksa sıkılıyor musun benimle?”

“Hayır!..” derdi sadece Natalya.

“Belki de gidip ananı babanı görmek istiyorsun öyleyse?”

“Olsa da olur, olmasa da…”

“Ne düşünüyorsun peki?”

“Düşünmüyorum ki.”

“Bir şey var ama sende, ne var?

“Hiç.”

Sadece bir keresinde, biraz daha az kısa bir cevap çekebilmişti ondan:

“Bulanık bir şeyler var yüreğimde… Gözlerimde de… Bütün bunlar, gerçek değilmiş gibi geliyor bana.”

Elini uzatmış, çevresindeki duvarları, mobilyaları göstermişti. İnyat bu sözlere aldırış etmemişti:

“Yanılıyorsun!.. Buradaki her şey kesinlikle gerçektir… Bütün bu eşyalar sağlam ve pahalı şeyler, bak… Ama sen isteyecek olursan hepsini yakar, satar, dağıtır, baştan başa yeni şeylerle donatırım burayı! İster misin?”

“Ne işime yarar ki?” demişti Natalya sakin bir sesle.

Bu kadar genç ve sağlam yapılı olan karısının, hiçbir şey istemeksizin, dünyanın dışında, uyur gibi yaşamasını aklı almıyordu bir türlü. Kendince onu avutmaya çalışıyordu:

“Bekle biraz… Bekle hele görürsün: Bir oğlan vereceksin bana ve tamamıyla değişik bir hayatın olacak. Seni üzen, tasasızlık, anlıyor musun; erkek evlat sana bir alay tasa getirecektir… Bana nur topu gibi bir erkek doğuracaksın, öyle değil mi?”

Natalya başını eğerek cevap vermişti:

“Tanrı ne isterse o olur.”

Bir gün geldi, karısının bu mizacına sinirlenmeye başladı İnyat:

“Hey, muhallebi çocuğu!.. Ne var ki yine burnunu diktin yere? Şuna bak sırça üzerindeymiş de kırmaktan korkuyormuş gibi yürüyor, adam öldürmüş gibi bir hâli var ya Rabbi! Sencileyin aslan yapılı bir kadın, hiçbir şeyden zevk almasın olur mu be! Aptal mısın nesin!..”

Bir keresinde, içkili bir gece dönüşünde hırsla okşamaya girişti karısını; ama Natalya’nın sakındığını fark edince birden öfkelenip haykırdı.

“Sersemliği bırak Natalya, ayağını denk al!” Natalya, gözlerinin içine bakarak sordu sakin bir sesle:

“Yoksa ne olur?”

Bu sözler ve o gözü pek bakış, İnyat’ı kudurtmaya yetmişti.

“Ne!..” diye kükreyerek üzerine yürüdü karısının.

Ama Natalya, gerilemek şöyle dursun, gözünü bile kırpmadan bekleyip, “Dövmeye mi niyetlendin beni yoksa?..” dedi o çıldırtıcı sakin sesiyle.

İnsanları daima titretmeye alışık olan İnyat, bu sükûn karşısında önce afalladı, sonra da hakarete uğramış saydı kendini ve elini havalandırıp bağırdı:

“Gör de bak bakalım neye niyetlenmişim!..” Natalya en ufak bir telaşa kapılmadan, ama tam zamanında bir çekilmeyle tokadı savuşturdu, sonra elini yakalayıp itti kocasını ve sesini yükseltmeden konuştu:

“Bana bir daha el kaldır, yanıma yaklaşamazsın! Müsaade etmem buna!”

Bıçak kesilen iri mavi gözlerinde sert, amansız bir parıltı uyanmıştı. Sarhoşluktan eser kalmamıştı İnyat’ta: Natalya’nın da kendisi gibi vahşi bir hayvan olduğunu ve aklına koyduğu takdirde, ölünceye dek dayak yese de, onu yanına yaklaştırmayacağını bir bakışta anlamıştı.

“Vay kutsal rahibe vay!..” diye kükreyip çıktı odadan.

Ama bir tek kere gerilemişti önünde, ikinci bir kere gerilemek söz konusu değildi: Bir kadının, üstelik de karısının, önünde eğilmemesine katlanamazdı İnyat; kendi gözünde küçük düşerdi! Öte yandan da, karısının hiçbir alanda gerilemeyeceğini ve aralarında inatçı bir mücadelenin başlamış bulunduğunu hissediyordu. Nitekim ertesi gün endişeli bir merakla Natalya’yı gözlerken, “Çaresiz artık!..” demişti kendi kendine. “Ok yaydan çıktı, kimin kazanacağını yakında anlarız.”

Zaferi bir an önce tatmak için, hemen mücadeleye atılma arzusu kabarıyordu içinde.

Ama dört gün sonra, Natalya Fominişna kocasına gebe olduğunu bildirdi. Sevinçten ürperdi İnyat, sımsıkı sarıldı ona ve boğuk bir sesle, “Nataşa…” dedi. “Eğer bir oğlansa bu… eğer bir oğlan dünyaya getirirsen, ağırlığınca altın saçarım üzerine! Ama bu bir şey değil! İşte açıkça söylüyorum: Kulun kölen olurum senin! Kulun kölen, anladın mı! Uzanırım ayaklarının altına, istediğin kadar çiğnersin beni…”

Alçak sesle ama kelimeleri teker teker söyleyerek cevap verdi Natalya:

“Bu bize bağlı değil ki, Tanrı’ya kalmış bir iş…”

Acı bir sesle, “Evet Tanrı’ya kalmış!..” diye haykırdı İnyat ve hüzünle başını önüne eğdi.

O andan itibaren de karısına, küçük bir çocuğa bakar gibi özenle bakmaya başladı. Sertliğe bürünmüş bir şefkatle ikide bir çıkışıyordu artık:

“Niye öyle pencerenin yanına oturdun bakayım sen? Dikkat etmelisin kendine, cereyan var, yine hastalanacaksın… Dörder dörder inme merdivenleri, sarsacaksın… Öyle iki lokmayla insan doyar mı hiç, biraz daha ye, zorla ye, bir kişi değilsin sen, iki kişisin artık!”

Bir kat daha içine kapanık ve sessiz kılmıştı gebelik Natalya’yı; taşıdığı yeni hayatın nabzını dinler gibiydi. Buna karşılık dudaklarındaki gülümseyiş daha bir berraklaşmış ve bazen gözlerinde, şafağın ilk ışıkları gibi ürkek ve zayıf, yeni bir parıltı uyanır olmuştu.

Doğum anı gelip çattığında, bir sonbahar sabahının ilk saatleriydi; karısının ilk ızdırap çığlığıyla sapsarı kesildi İnyat, bir şeyler söylemek istedi Natalya’ya, ama sadece bir el işareti yapabildi ve onu kıvranır bırakıp aşağıya, annesinin sağlığında ibadet yeri olarak kullandığı küçük odaya indi. Votka getirtti kendine, masaya kurulup suratını astı ve içmeye koyuldu, ama kulağı dışarıdaydı hep. Odanın bir köşesinde, ufak bir lambanın ışığında, ikonların kayıtsız ve karanlık yüzleri seçilmekteydi. Yukarıda, tepesindeyse, sürekli bir hareket vardı; ağır bir şeyleri sürüyorlardı tabanda; kap kacak şıngırtısı geliyor, telaş içinde inip çıkanların adımlarıyla gıcırdıyordu merdiven… Her şey hızla, aceleyle yapılıyordu ama yine de geçmek bilmiyordu zaman… Boğuk sesler takılıyordu İnyat’ın kulağına:

“Bu şekilde kurtulamaz, imkânsız… Birisini kiliseye koşturalım da Çar kapılarını açsınlar…”

İnyat’ın bulunduğu odanın yanındaki odaya, ailenin gediklilerinden Vasuşka girmişti bu sırada ve çın çın öten bir mırıltıyla duaya koyulmuştu:

“Bakire Meryem Ana’mızdan doğan ve göklerden bütün iyiliğiyle aramıza inip gelen Tanrı’mız Efendi’miz. İnsan tabiatının hiçliğini en iyi bilen sensin… Bağışla hizmetkârını…”

Ve birden bütün gürültüleri bastıran, insan dışı iç paralayıcı bir çığlık kopuyor ya da evin bütün odalarını dolanarak, gölgelerin oynaştığı köşelerde sönen uzun bir inilti işitiliyordu… İkonlara hırs dolu bakışlar atıyordu İnyat, ağır ağır içini çekiyor ve düşünüyordu:

“Bunun da bir kız olması mümkün müdür acaba?”

Zaman zaman ayağa kalkıyor ve tek kelime söylemeksizin, ikonların önünde uzun uzun eğilerek istavroz çıkarıp yeniden çöküyordu masaya, votkaya dayanıyordu ama sarhoş olmuyordu bir türlü, uyukluyordu. Bütün o geceyi ve öğle vaktine kadar da ertesi günü böyle geçirdi.

Nihayet öğleye doğru ebe, merdivenleri yuvarlanırcasına inerek, sevinç taşan ince bir sesle haykırdı ona:

“Erkek, İnyat… Bir erkek evladın oldu!”

“Doğru mu gerçekten?”

“Adam insanın müjdesine böyle mi cevap verir hiç!”

Göğsünün olanca gücüyle bir iç çekip diz üstü düştü İnyat ve ellerini şiddetle göğsüne bastırıp, titreyen bir sesle kekeleyerek mırıldandı:

“Sana şükürler olsun Tanrı’m! Soyumun kuruyup gitmesine göz yummadın demek! Bütün günahlarımı bağışlattıracağım sana, nasıl bir kul olduğumu şimdi göreceksin!..”

Ve hemen doğrulup, ortalığı inleten bir sesle emirler yağdırmaya başladı:

“Hey! Aya Nikola’ya koşup rahibi çağırın hemen! İnyat Matveyiç’in acele kendisini beklediğini söyleyin! Lohusa için dualar okunsun…”

Tam bu sırada, Natalya’nın oda hizmetçisi içeri girdi ve telaşlı bir sesle, “İnyat Matveyiç!.. dedi. “Natalya Fominişna çağırıyor sizi, kendini hiç iyi hissetmiyor…”

“Nesi varmış, geçer!.. diye kükredi İnyat, gözleri sevinç kıvılcımları saçarak. “Söyle geliyorum hemen! Ve bana layık yiğit mi yiğit bir kadın olduğunu söyle ona! Bir hediye bulup geliyorum! Dur bekle! Rahibe yiyecek hazırlayın, yeğenim Mayakin’e haber gönderin…”

Zaten iri olan yapısı büsbütün irileşmişti sanki. Sevinçten sarhoş, deli gibi oradan oraya koşuyordu odada; ellerini ovuşturuyor, sonra da ikonlara sevgi dolu bakışlar atarak geniş kol hareketleriyle istavroz çıkarıyordu…

Karısını görmeye gitti nihayet. İlk gözüne çarpan şey, ebenin bir ağaç tekne içinde yıkamakta olduğu ufacık ve kıpkırmızı bir vücut oldu. Çizmelerinin ucuna basarak yükseldi İnyat; elleri arkasında, dudakları gülünç bir şekilde büzülmüş, ihtiyatla yaklaştı. Keskin çığlıklar atıyordu çocuk, çırpınıyordu suyun içinde; o çırılçıplak güçsüzlüğüyle nasıl da duygulandırıcı, acındırıcıydı…

Ebe kadına dönmüş, kısık bir sesle yalvarıyordu İnyat:

“Aman gözünü seveyim! Usul tut yavruyu… Kemiği bile yok daha…”

Dişsiz ağzını ardına kadar açıp gülmeye koyulmuştu ebe, çocuğu ustalıkla bir elinden öteki eline atıp yakalayarak, “Sen git karını gör…” dedi.

Uslu bir çocuk gibi yatağa yöneldi İnyat, yürürken sordu:

“Ne varmış sanki Natalya?”

Yatağın perdesini aralamıştı, gölgesi düşüyordu lohusanın üzerine. Hırıldayan cılız bir ses, “Ben yaşamam…” dedi.

Bir zaman konuşamadı İnyat; karısının, yastığın beyazlığı içinde boğulup kalmış yüzüne baktı uzun uzun. Yastığın üzerine ölü yılanlar gibi kıvrılıp dağılmıştı Natalya’nın saçları. Sonuna kadar açık iri gözleri siyah halkalarla çevrili bu sapsarı cansız çehre, tamamıyla yabancıydı İnyat’a. Duvarın ötesinde bir yerlere doğru uzanan bu ürkünç bakışları da görmemişti hiç. Sevinçle kanat çırpan yüreği, karanlık bir önsezinin kıskacında titredi.

“Merak etme geçer, hep böyledir bu…” diyebildi tatlı bir sesle. Öpmek için karısının yüzüne doğru eğildi.

“Ben yaşamam…” diye tekrarladı Natalya. Dudakları renksiz ve soğuktu. Ve bu soğukluğu kendi dudaklarında duyar duymaz, ölümün çoktan gelip karısına yerleşmiş olduğunu anladı İnyat. Dehşetle boğulan bir fısıltı hâlinde, “Tanrı’m!..” diye inledi.

Soluk almasına meydan vermeyecek şekilde, gırtlağını sıkan bir korku hissediyordu.

“Nataşa! Olur mu hiç! Gayet iyi bilirsin ki çocuğu emzirecek bir göğüs gerek… Ne diyorsun sen Nataşa, olmaz öyle şey, katiyen olmaz!”

Neredeyse bağırıp çağırmaya koyulacak, hatta azarlayacaktı karısını. Ebe, ağlayan çocuğu bir elinden bir eline havada sallayarak yaklaştı yanına, sert bir sesle bir şeyler söyledi ama hiçbir şey işitmiyordu İnyat, karısının insana dehşet veren yüzünden ayıramıyordu gözlerini. Nataşa’nın dudakları kımıldıyordu durmadan. Boğuk boğuk kelimeler çarpıyordu kulağına İnyat’ın, ama hiçbirini anlamıyordu. Yatağın kıyısına oturmuş, ürkek ve kesik bir sesle konuşuyordu sadece:

“Ama düşün… Gayet iyi biliyorsun ki sensiz yaşayamaz. Bir bebektir nihayet! Toparla kendini ne olur, at o pis düşünceyi kafandan! Def et, kov!..”

Konuşuyordu ve anlıyordu boşuna konuştuğunu. Yaşlar doluyordu gözlerine; taş gibi ağır, buz gibi soğuk bir şeyler doğuyordu göğsünde. Natalya gitgide kısılan bir sesle kekeliyordu:

“Bağışla beni… Elveda! Çocuğa bak, dikkatli ol… içme sakın…”

Rahip geldi ve Nataşa’nın yüzünü örttükten sonra, derin iç çekişlerle, duaya koyuldu:

“Kâinatın efendisi, tüm dertleri iyi eden yücelerden yüce Tanrı… Bugün doğurmuş olan hizmetkârın Natalya’yı da iyi et, uzanıp kaldığı lohusa yatağından sağlıkla kaldır onu; zira, Davud Peygamber’in de söylediği gibi: ‘Adaletsizlik içinde doğduk ve senin karşında haşarattan ibaretiz’…”

Sesi titriyordu ihtiyarın, sert bir ifadeye bürünmüştü zayıf çehresi, giysilerinden bir buhur kokusu yayılmaktaydı.

“…Doğurduğu yavruyu her türlü kötülükten, fesattan, habislikten, gündüz gece çevremizde kol gezen kötü ruhlardan koru ve esirge…”

Sessizce ağlıyordu İnyat. İri ve sıcak gözyaşları, karısının çıplak eline düşüyordu. Ama hareketsizdi artık bu el, ürpermiyordu bile, üzerine dökülen yaşları hissetmiyordu.

Dua biter bitmez komaya girdi Natalya. Ertesi gün de hiç kimseye tek kelime daha söyleyemeksizin, yaşamış olduğu gibi sessizce öldü. İnyat, karısını muhteşem bir cenaze alayıyla toprağa verdikten sonra oğlunu vaftiz ettirdi. Foma koymuştu adını ve çocuğu istemeye istemeye yeğeni Mayakin’e emanet etmişti; bir süre önce bir kız doğurmuş olan Mayakin’in karısı bakacaktı oğluna… İnyat’ın sık siyah sakalı, karısının ölümüyle bir hayli ağarmıştı; buna karşılık gözlerinin parıltısında yeni, yumuşak ve okşayıcı bir ışık vardı şimdi.