Harm Boom

Met een klein ketiertien was ik op de groote Mark en gunk de Vismark over, straote in en straote oet, nao de Ossemark en langs ‘t fondement van Gejot, waorveur ik de hooge hoed ofnam, geliek as Boerhave dee veur de vleerboom, en veurbij de akkedemie, waor de wiesheid van Drenthe oet komt, zee de olde köster altied en dan kneep ie de oogen digte van wege een proces, daor hij arg maoger van was eworden, en endeliek stund ik veur een zulversmidswinkel, waor een jufvrouw achter de teunbanke stund te lezen. Ze had in eene haand de Grönninger en in de andere de Pervinciaole Krante en las, um geen kwao oogen te maoken, nou een stukkien oet de eene en dan oet de andere. En braof wief, dacht ik.

‘t Was een maoger mensien, met gutige ooge en een puntneuze. Ik gunk der in en naodat we eerst en beettien tegen mekaor neegen hadden, waorbij mij de hooge hoed ofvül, zee ik, om te begunnen: «Och jufvrouw, wat een weertien!» An de toespraoke zatten twee handvatsels – ze kon anpakken wat ze wol: mooi of lellik. Jaaije zeg aaltied: as ie tegen geleerde of vernaome lue wat zeggen mut, dan mui je der eerst zoo wat om hen teuten. «~Waorum~ hen?» – vrueg ik. «Jao, ai je dat wusten, dan was ter gien «omhen» neudig!» – zee Jaaije.

«Heerlijk weertje!» zee de jufvrouw, «en wat is er van uw dienst?» Nou, die vraoge völ mij wel wat onverwags op de hoed. Die zulver kof, wil eerst wel is wat om zich hen kieken, die grip maor zoo neet toe, as of hi veur de hakselkiste steet. «Hei ‘t volk goed in order?» – vrueg ik. «Best – zee ze – maor mijn man is nao ‘t olderlingen gezelschap». Te duuvel – dacht ik, dat is hier veurnaom spul. ‘t Was mij of ik bij oes in de kerke gunk, regt oet, regt an nao ‘t hok. En toe dacht ik zoo op ees an de scholte en an de motte, die ‘k wat veur zul zingen, en an de vosse-jagt. «Apperoppo – zee ik – vangt ze der nog wel is wat?» «Och man! dat geet slecht, de menschen wilt de kerke neet meer in!» Ik markte dat ik met de jufvrou was in de sacramento contrario, zooas de klerk zeg, en zee: «hei ook zulveren lodderein deussies?» «Ja wel, vrundschap». – «Zoo – en ook met veurstellingen oet de Schrift, bij veurbeeld met de 3 jonkmans in den glennegen oven?» «Dat weet ik zoo waar niet», zee ze, «maar dat is toch ook niet heel toepasselek op een o de la rijne doosje». «Ja maor – zee ik weer – ik heb der nou eenmaol zwak op, want in de veurige weeke heb ik mien veurste vinger in den stoetenoven brandt en toe hef mien vrouw – Jaaije het ze, ze is nou een dikke dertig, maor ze hef verdiepings in ‘t heufd en ze kan schrieven as een notaories en ze gaf mij een zeuntien, Geert is ‘t edeupt – ie hebben toch oe kinders wel laoten deupen, mensch! – eigentliek mos hij nuemt worden, volgens een olden gepensioneerden kenonrider, Géraard, en dan haolt ie de naom oet as een kakije – en Jaaije is grootsch met de doomnée zien vrouw, van wege haar fatsoen en ze lat zich de botter ook neet van de brugge krabben.... waor bink ook weer begunnen jufvrouw? zee ik, want de trein soest mij nog deur ‘t heufd». – «Met een lo de la rijne doosje» – zee ze. Lo de la rijne doosje – wat kun ze dat smeu zeggen. De jufvrouw gunk an ‘t zueken, maor Jonkmans in den oven waren der neet mank, wel Absolon, die met mooi krulhaor an een boomtakke hung, terwiel zien ezel, waorop hij ezeten had, een olde wiesneuze, voortluep, en dee as of ie der niks van markte dat zien baos achter was ebleven. Ik kon ‘t den langoor anzien dat ie er niks te goed toe is ewest um met Absolom ekspresseliek onder de boome deur te scharminkelen. ‘t Schilder was zoo mooi dat ik Absolon ellendig kun heuren schreeuwen en daorumme was zoon deussien goed veur de vrouwen, om de oogen in de naomiddagpreeke lös te holden, te meer daor Absolon een knap manspersoon was, met zien broek in de leerzen met geele kappen en een karwats in de hand en spooren an de hakke.

Over de pries wuerden we ‘t nog al gouw eens, zoodat binnen anderhalve uur de heele handel was of eloopen. Ik bedung een sponsien met wat o de Kolonnie der in, op de koop toe, maor dat gunk de jufvrouw nog al hard of. Toe zee ik tegen de jufvrouw: «Och jufvrouw» – zee ik – «mag ik, terwiel ie mij ‘t zulver sekuur in een pampiertien doet, eventies wezen, de naom die de hoogheid der an gef is mij deur ‘t heufd escheuten» – en waorachtig, ‘t mens begreep mij momentelik. Wat is dat stadsvolk vernemstig!

«Loop maor de gang ten ende» – zee ze, en toe ruep ze meteen: «Antje, wijs de plee is an den Drentschen landgebruiker!» Ik dreide mij umme en zee: «Landbezitter, jufvrouw», en toe maokte zij een boeginge tegen mij. ‘t Was een duuvekaoters aordig wief en ik wol ze wel veur een dag of mennig meenemen nao ons loeg. Jaaije zul der wel aordigheid an hebben, as ze mekaor niet te wies afweuren. Ze zul ook wel schik hebben an mien vrouw, die aaltied zeg: «de helft van viere is drie en die zint veur mij», maor die te gaste giet mut de minste wezen. Vrogger was ‘t er een scholtinne in ‘t Overieselsche, die had altied lo-sjees, zekt ze er geleuf ik tegen, om ze te drillen. Soms had ze drie of vier tegelieke en ze lag met heur allemaol over hoop en as nou die lieve kinders ook onder mekaor ruzie kregen en de scholte er endelik zien neuze tusschen stak en van nums geliek kreeg, dan greuide de scholtinne. «De vuursteene muije kitsen – zee ze, dat gef vonken». Jammer dat de zulver-juffrouw een karbonkel an de kinne hadde, maor heur man was olderling en de karbonkel kan dus wal blieven zitten. Antje wagtte op de drumpel van de keukendeure zoo lange da’k bij heur was, gaf mij de hand en zee: besjoer! Nou, ik was hier vrömd in hoes, anders, ‘t wigt speulde mij wel wat te völle mannegies egaol. Ik antwoordde niks en toe zee ze: «vooruit is de weg!» en ze gunk veur mij an tot an een dwarsgangien. Toe bleef ze staon en zee: «daar, aan ‘t einde!» en daanste toe deur de gank hen weer nao de keuken. Ik keek ies um ‘t heukien van ‘t ziedgangien, om op de terugreize niet in ‘t vrumde pand te verdwaolen. Daorop trok ik op een deure an en och heerink, wat kwam ik in een nuuver kaomertien! De mure was halfweg met heerdsteenties metselt en daorop viervuetige dieren en veugels en der was ook een wit eboend bakkien met pampierties, zeker een legkaorte, zoo as onze Geert lest van de schoelopziender kreeg, toe hie wus dat een iegelik mense, zölfs de scholte, stikstof in zuk hef en dat, ai je de lucht oet ien mense pompen, hie endelik niet meer wet of ie der nog is. Zoo ten naosten bij mut Geert ezegt hebben, zeg de scheper en die had het van Roelf Plander, die ‘t weer heurde van de oldste wetholder, die doof is.

Ook was ‘t er een raampien in ‘t kaomertien en daor keek ie met nao ‘t Grönneger firmament. ‘t Vertrekkien, dai je ook op grundel konnen doen, net of der wat geheims kan gebeuren, mal volk die stadslue! was maor een tikkeltien kleinder as datte van de commies, die bij Reindert Platte te hoes lig. Daorin steet een ledekantien, waor de commies net in past as hij op ziedde lig, de beenen boven mekaar hef en de hande gevollen boven op de slaopmusse. Boven zien heufd zint twee touwen an de stielen van het ledekantien espannen, an ‘t eene hank hij zien kleeren op, an ‘t andere de stevels en zien hoed. As ie mörgens op stiet, mut ie zik op bedde antrekken, sprink ter oet nao de wastaofel en as ie de deure lös wil hebben, um de kamer oet te komen, mut ie eerst weer in ‘t bedde. Um in de kamer te komen, mut ie, as de deur lös giet, voort in ‘t bedde en der weer oet um de deure digt te maken. ‘t Kamertien hef een raompien met 4 roeten, die ‘t oetzigt geeft op ‘t varkenshok, dat hum nog wel is wat opmuntert. Nou gef de man ook niet meer dan 35 stuuver huure in de maond, maor ik verdiene ze wel met springen – zeg ie. Toe ‘k alles goed bezien hadde, trok ik de jasse oet, dee de hemdrok lös en nam oet het zakkien, dat Jaaije mij an de binnenkaante daorvan neit hadde, een bankien van vief en twintig en zes, zeuven rieksdaalders en toe scheut ik de kleere weer an en gunk heel deftig nao de keuken. Antje zat daor as een groote mamsel, moederzielig alleenig an de koffie en leesde. «Traktaotties Antien?» vrueg ik. «Ja, antwoordde ze – over de gruwelijke moord in Suriname en van ‘t zwaore regt in Vlissingen». «Hol de hand is op» – zee ik – en ze dee ‘t en ik lee er zaggies een stuvertien in en dee heur toe de hand heel veurzichtig en secuur digte, maor ze maakte hem subiet weer lös, nam het stuvertien tusschen doem en vinger en zee heel ordentelik: «hoeveel moet ik daarvan teruggeven, landbezitter?» «Niks!» – zee ik met een vrindelik weldaodigheidsgezigte. Eerst keek ze ‘t stuvertien an en zunk: «o groote schat, o groote schat!» en toe keek ze mij an en zee ze: «ik wou dat ik zoon boertje had!» en danste daorop drie maol um mij hen – de horlepiepe geleuf ik. Ik wol eerst laggen, maor was bange dat ze van bliedschap van de wieze was eraakt, dat mij spieten zul – um ‘t stuivertien namentliek. Ik sprunk de keuken oet en luep nao ‘t veurhoes, waor de jufvrouw stund te lagchen, dat ze zonder scha veur heur fersoen wal achterwege hadde kunnen laoten.

«Hier zint de beide pakjes» – zee ze en onderwiel ik die in de binnenbuusse van de jasse stopte, haalde ze mij een glaassien annisette. «Mien lieve mens», – zee ik – «dat past mie nou eigenlik niet, want ie mutten weten, dat ik bij Carré mut wezen». «Zoo!» – zee ze. Ik dachte dat ze mij nog wel ies weer zul neugen en keek het glaassien gedurig op zien Zöndags an, maor ze dee er ‘t stilzwiegen toe. Hoe harder ze zweeg, hoe meer zin ik an ‘t likkeurtien kreeg en toe ik in ‘t leste, zundig mense die ik ben, begun te geleuven dat het goeije schepsel ‘t glaassien liever wol holden, maokte ik van de accasie, dat ze zich eventies umdreide, gebruuk en drunk het in eenmaol leeg. Toe nam ik ofscheid van de jufvrouw en gaf heur de hand. «Dat mue je doen met jou’ws gelieken en ook wel met minderen», zeg Jaaije, «maor nooit ofte nummer met hoogeren. As die oe het eerst de hand toesteken is ‘t wat anders, maor die mue je dan niet onwies kniepen, net as of ie een vlegel anpakt!»

Nou gunk ik is weer over de markt, maor kocht, as eigenarfde, een kaortien tweede klasse, zoo as Jaaije mij even veur ‘t ofscheid nog in ‘t oor lusterde. Veur ieder onderkaomer, waor botter en keeze en eijer en worst en tonge en naogelholt wuerd verkoft, stund ik een stögien stille. Jong, wat kan zo’n rood of gel zuetemelkskeessien oe snueperig ankieken. Ik dagt er nog an, toe we ies met ons drieën op beroep oetgungen, da’ we ‘s mörgens in de harbarge van het Hollanse dorp roem drie vörrel van een keessien op atten – allennig om ons fersoen op te holden – zee Hendrik Snottel, die de oldste van ons was, want ze zullen, ai der niet goed van prueft, meenen dai je ‘t niet kent, en buten dat, al wat er op taofel stiet – zee ie – is ‘t onze, want wij betaolen ‘t, en toe stopte hij zeuven plakkies Boelonnie-worst in ‘t vesse-zakkien. Hij hef ook al ies op reize, als volmagt veur een veenschop om een olde waotermeule te koopen, een pas angebreuken ribbestuk metnuemen. Dat lee ie op ‘t heufd, onder de broene pruuke, die van zien overgrootvaoder herkomstig was en toe de kiepe der over hen en de lappellen over de ooren, onder de keel digt eknupt. Toe ie in de benedenkaomer de maoltied betaolde, zee ie, dat ie ‘t zoo bedroefd in de koezen had, «Beterschap, meneer! – zee de kastelein – en ik holde mij gerecommandeerd». «Dag, ezel!» antwoordde Hendrik Snottel – maor ‘t leste zee ie zaggies.

Verders hef Grönningen mooije winkels, veural veur de pronk, veur hoesraod en zuetigheid veur de tonge. ‘t Is winkel an winkel en wat staot ze permantig liek en drung op mekaor, net of ze een pin in ‘t lief ebt, zoo ‘s aovens is um ‘t hoes te kuijeren, dat bij oes een heele aordigheid is, daor komp hier niks van in.

De stoepe dat is heur keuninkriek en daor staot ze dan ook, as ‘t zoo zaggies an duster wordt, um is aosem te halen. En wat woont der een volk onder de begaone grond! Zwaormoedige Christenen, dagt ik, maor Snikking zee, dat de vrolikke Franssies er soms aordig hoes holden. Toe ‘t licht opesteuken weur, was Grönningen eerst regt in zien pontifikaal, want bij alles wat mooi is, zet ze gasvlammen. Och, ai bij veurbeeld daor in zoo’n prentenwinkel kiekt, met wal een doezijn gasvlammen en denkt dan an Geesienmeuije achter heur teunebankien in ‘t loeg, waorop een pieplampien steet met peterolie en waorbij ‘t olde mensch er oet zut as de teuvereese van Endor, dan mag men wel van oes zeggen: ‘t is een volk, dat in de duusternisse zit! Grönningen was nou an de kuijer. Wat een gedreei en gezwier en geparlevink en gegiebel en geginnegap! Bij oes geet, ‘t zölfde bij dag of bij aovend, ieder stillegies zien weg. Der heft nog nooit eene draaft, zölfs niet as zien vrouw in nood zat. Geen mens vertrek zien gezigte en ieder hef een zwaormoedegen gank, net of hum een pak op de kop en op ‘t harte lig. Geet de eene de andere veurbij, dan zeg ie: naovend zamen! met een geluud as of ‘t oet een kelder komp, net as oeze köster op oldejaorsaovend zingt: oet diepte van ellende, en is ‘t een vrouwspersoon dat oe tegenkomp, dan pip ‘t as ‘t rad van een kruwagen dat niet esmeert is. Hier lacht en joegtert ‘t piepjonge goed, dat het een aord hef. Of ze van de tongrieme zint esneden, net as de kreije van meneer van Tippelen, die leert hadde de boeren te complementeeren met schobbejak, ik weet het niet, maor rap zint ze. Snikkink zeg: ze smeert gedurig de mondschrenieren en dat kan wel waor wezen. In ‘t eerst nam ik gedurig mien hoogen hoed of as ‘t er een deftig manspersoon mank luep, maor geen mensch dee of zee wat weerumme en toe luet ik ‘t er ook bij. Ik keek evenwel goed links en regts, of ter ook een perfester tusschen luep, daor bint er een vieftig zeg de klerk en elke 4 studenten hebt ter eene, die ‘t er nog volhandeg genog met hef um van ‘t lösbandige jonge volk ordentelieke hoesvaoders en veural kostwinners te maken. ‘t Liefste wol ik zon sniedersbaos onder den hoed hebben ezien, eene – zeg Itzig – die een mense heelemaole oet mekaar nemp, wat te lang is eworden, inkört, en wat te kört is, een verlengstuk anzet, en wat neet meer deugt an de kaante smit en ‘t heele liggem zoo schoone maakt, net as Hilbert met een varken ummesprink, al even met dit onderscheid, dat het varken der niet weer van naoknort en ‘t mens weer vortlöp, net as of ter niks met hum is veurvallen. Ze zet nou ook neie strotten in, en onze knecht, die en nouw sloekgat hef zoodat ie ‘s middags slecht kan metkomen, dat hum nog al hinderliek is a we oet één schöttel eet, hef der wal is van eproot, dat hij zich een nije eetpiepe wol laoten inzetten – as ‘t niet te durabel was. ‘t Is een goeije kerel maor snugger is ie niet en ie is wal is wat maalderig en Jaaije is dan ook geweldig tegen zon opperaotie. Daorumme sprak ze der lest is over met Snikkink, dat een loozert is, maor ik mog ter niet bij wezen en daorumme stuurde ze mij oet nao Wilbers um is te heuren hoe ‘t met zien vette was, die al twee daage onwies stun te kieken met een èrpel in de hals. ‘s Aovends kwamp Snikkink weer en wij gungen um den heerd zitten en de knecht ook, die worstepinnen maakte, en naodat wij eerst over ‘t geloove en de akeligge ruizie in de karke en over de kozakken en Turken en over de schaope, die weg zult, proot hadden, vreug Jaaije an Snikkink, of ie ook wus hoe of ‘t met Snöttels Willempien was, die ‘t altid zoo in ‘t lief knorde, as de maone ofgunk. Hie zee, dat ze hen nao Grönningen wollen, want een gepatenteerde veedocter oet Friesland hadde zegt, dat ze wel een Coloradokever bij zik kun hebben. De perfester kon der een gattien onder de maage in ‘t lief boren met een zölveren senterboortien en leggen er dan wat eerpel-loof, daor ‘t Amerikaonse schepsel gek op is, boven over hen. Dan wipt ie der voort oet – zee de veedocter. Nou, zee Jaaije, – ik gao der mörgen hen, umn ‘t heur of te raoden. Ie hebt geliek, zee Snikkink, en vertelt er dan ook maor is, wat er lest in Braobant is veurevallen. De scheper van een dörp daor te laande hadde een oetwas in de keel van binnen, en wol zik een nije strotte laoten inzetten. Dat kun, zee de krante, in de stad daon worden, veur vief en twintig gulden. Hij gunk der hen en zien breur gunk met. Toe ze in de stad bij de perfester kwammen, wassen der nog twee, met soortgelieke kwaole. De eene was een daansmeister. Naodat ze gezaomentliek een toertien in ‘t veurhoes hadden ezeten, kwamp ‘t er een knecht en zee: de heeren moeten boven komen en mij volgen. De breur van de scheper bleef zitten – hij dus niet. Toe ze in de bovenkamer waren, nammen ze alle drie de kiepe of en zee’n: mörgen perfester!