Ⴕართული ლექსიკონი. Ⴒექსტის ადაპტაცია თანამედროვე მკითხველისათვის – Ⴇამაზ Ⴋჭედლიძე

Редактор Ⴇამაზ Ⴋჭედლიძე

© Ⴌიკო Ⴙუბინაშვილი, 2018

ISBN 978-5-4490-2045-1

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Ⴜინასიტყვაობა

Ⴌიკო Ⴙუბინაშვილის «Ⴕართული ლექსიკონი» შედგენილია 1812—1825 წწ. Ⴂამოიცა ბეჭდური სახით კი მხოლოდ ერთხელ 1961 წელს.

Ⴜინამდებარე გამოცემა წარმოადგენს თანამედროვე მკითხველისათვის ადაპტირებულ ვერსიას. Ⴍრიგინალურ ტექსტიდან ამოღებულია შემოკლებანი, ციტირებული ლიტერატურული წყაროები, უცხოური (ბერძნული, თურქული, სპარსული, სომხური) სიტყვები, სიტყვების თარგმანი რუსულ ენაზე. Ⴑიტყვები, რომლებიც იწყება ხელოვნურად გამოგონილ და ქართულ ანბანში არ არსებულ ასოთი (ჶ), გადატანილია შესაფერის თავში: ჶ – ფ-ში.

Ⴀსეთი წმენდის შედეგად გამოვიდა თანამედროვე და ადვილად საკითხავი ტექსტი. Ⴎირველი შეხედვით ძნელი დასაჯერებელიც კია, რომ ეს ლექსიკონი შედგენილია ორასი წლის წინ.

Ⴀმ გამოცემის მთავარი თავისებურება კი მდგომარებს იმაში, რომ ტექსტი აწყობილია ასომთავრულით. Ⴀსომთავრულები ნახმარია ორთოგრაფიული დანიშნულებით, ე. ი., მათი იწყება ახალი წინადაბების პირველი სიტყვა და აგრეთვე პირადი და საკუთარი სახელები. Ⴄს წესი მოქმედებს სხვა ევროპულ დამწერლობებში და ფართოდ იყო ხმარებაში ქართულშიც მე—19 ს. მეორე ნახევრამდე.

1866 წელს დაარსებულმა გაზეთმა «Ⴃროებამ» განიზრახა გაეტარებინა მთავრული ასოების ხმარების ორთოგრაფიული წესი. Ⴋაგრამ, მთავრულებად გამოიყენეს ოთხხაზოვანი მხედრული ასოებისგან ხელოვნურად შექმნილი ორხაზოვანი ასოები. Ⴘედეგად, მხედრულმა ასოებმა მიიღეს არაბუნებრივი, დამახინჯებული სახე.

«Ⴃროების» ამ აქტმა თავის მიზანს ვერ მიაღწია, რადგან ამ ახლად გაკეთებული ასოების ხმარება სათაურებში და ტიტულებში კი იყო შესაძლებელი, მაგრამ მათი ხმარება შიგ ტექსტში იყო შეუძლებელი, ვინაიდან ოთხხაზოვანი და ორხაზოვანი ზედა ტანის ასოების გარჩევა შეუძლებელია. Ⴋხედრული ასოების 45%-ს კი წარმოადგენენ სწორედ ზედატანის ასოები.

Ⴄ. ი., ორთოგრაფიული მიზანი ვერ იქნა მიღწეული, და ამ ახლად გაკეთებულ ასოებს ან საერთოდ არ ხმარობდნენ, ან იშვიათად მხოლოდ სათაურებში. Ⴁოლოს და ბოლოს, ასეთი გაუაზრებელი ექსპერიმენტების შედაგად დაინერგა უმთავრულო ტექსტის ხმარების წესი, რომელიც მე—20 საუკუნის განმავლობაში იქცა ერთადერთ მისაღებ წესად ქართული წერისათვის.

Ⴜინამდებარე წიგნის მთავრული ასოებით გამართვა ისახავს მიზნად ასომთავრულის სილამაზის წარმოჩენას და იმ დავიწყებული მშვენიერი წესის აღდგენას, რომლითაც ვსარგებლობდით მე-19 ს. 60-ან წლებამდე.

Ⴀსომთავრულის და ნუსხურის აღდგენის შედეგად ჩვენ მოგვეცემა საშუალება ყოველდღიურად ვიხმაროთ ეს ასოები მხედრულთან ერთად ისევე, როგორც ეს იყო ჩვენში წინა საუკუნეებში, და როგორც ეს არის დღეს ბერძნულ—ლათინურ სამყაროში.

Ⴀსომთავრულის ხმარება ქართულ წერაში მკვეთრად გააუმჯობესებს დაბეჭდილი ტექსტის ხარისხს და მისცემს მძლავრ ბიძგს Ⴑაქართველოს ცხოვრების ყველა მხარის განვითარებას. Ⴕართული ნაბეჭდი ტექსტი კი თავის მოქნილობით და სრულყოფილობით გაუსწორდება ლათინურ ტექსტს.

Ⴕართული ლექსიკონი

Ⴀ

Ⴀ – არს ხმოვანი ასო, დადებული თავად ყოველთა ენათა ანბანსა შინა. Ⴕართულად ასოსა ამას ზედა ქარაგმიანნი ლექსნი არიან ესენი: ა~დ – არამედ; ა~ნ – ამინ.

Ⴀმას ასოსა ზედა არიან ორნი მარცვალნი ზედდადებულნი ზმნათანი: აღ, აღმო; მდაბიურად: ა, ამო. Ⴅითარ: აღვალ, აღმოვალ; აღვსწერ, აღმოვსწერ. Ⴂინა: ავალ, ამოვალ; ავსწერ, ამოვსწერ, არამედ სახელზმნათა შინა უკეთუ იპოვნების სხვა ღ, მაშინცა პირველი ღ სრულიად დაიტევების. Ⴋაგალითად: აღება (აღვიღებ), აღელვება (აღვაღელვებ), ამაღლება (აღვამაღლებ) და არა აღღება, აღღელვება, ანუ აღმაღლება და სხ. Ⴉუალად ითქმის: აექჳნ, აუარებდით ნაცულად აღექჳნ, აღუარებდით და სხ.

Ⴀ ბოლოდ სახელთა ხმარებული შესცულის მათ:

1. Ⴋდედრობითად, ვითარ მეფე – მეფა, ჭაბუკი – ჭაბუკა, იგი – იგია და სხ.

2. Ⴉნინობითად, ანუ შეურაცხებითად, უფრორე სათჳითოთა სახელთა. Ⴋაგალითად: Ⴃავით სარდალი, Ⴑოლომონ მდივანბეგი, ანუ მდედრობითნი: Ⴇამარ მეფე, Ⴋარიამ ბატონისშვილი და სხ. Ⴀმათ შინა ასო ა უხამს არს, ხოლო Ⴃავითა მზარეული, Ⴑოლომონა ხაბაზი, Ⴇამარა დალალი, Ⴋარიამა მექათმე და სხ. Ⴀრიან კნინობითნი. Ⴀმისგან ჰსჩანს, რაოდენ უსაფუძველო არს ჰაზრი, რათა ასოჲთა განირჩეოდენ ნიადაგ მდედრობითნი სახელნი.

1. Ⴋდედრობითად, ვითარ მეფე – მეფა, ჭაბუკი – ჭაბუკა, იგი – იგია და სხ.

2. Ⴉნინობითად, ანუ შეურაცხებითად, უფრორე სათჳითოთა სახელთა. Ⴋაგალითად: Ⴃავით სარდალი, Ⴑოლომონ მდივანბეგი, ანუ მდედრობითნი: Ⴇამარ მეფე, Ⴋარიამ ბატონისშვილი და სხ. Ⴀმათ შინა ასო ა უხამს არს, ხოლო Ⴃავითა მზარეული, Ⴑოლომონა ხაბაზი, Ⴇამარა დალალი, Ⴋარიამა მექათმე და სხ. Ⴀრიან კნინობითნი. Ⴀმისგან ჰსჩანს, რაოდენ უსაფუძველო არს ჰაზრი, რათა ასოჲთა განირჩეოდენ ნიადაგ მდედრობითნი სახელნი.

3. Ⴐომელთამე რთულთა სახელთა შინა ბოლოს ი შეიცულების ა-ზედა. Ⴋაგალითად: გველთევზა, ძაღლნიორა, ორცხობილა, ხარისთუალა და სხ.

3. Ⴐომელთამე რთულთა სახელთა შინა ბოლოს ი შეიცულების ა-ზედა. Ⴋაგალითად: გველთევზა, ძაღლნიორა, ორცხობილა, ხარისთუალა და სხ.

Ⴀ? კითხჳთი მარცუალი, მდაბიურად ხომ? Ⴂიყუარმეა? Ⴅსჭამოა? Ⴅსუაა? და სხ.

Ⴀ შემოკლებული ზმნისაგან არს, სახელთა და ზმნათა ბოლოს ხმარებული, უფრორე მდაბიურსა შინა საუბარსა, ვითარ სახლია, ქალაქია ნაცულად სახლი არს, ქალაქი არს; ანუ ცივია, თბილია ნაცულად ცივი არის, თბილი არის; კუალად ცივა, თბილა ნაცულად სიცივე არის, სითბო არის; ეგრეთვე: მოსულა, მომზადებულა, განსრულებულა და სხ. ნაცულად მოსრულ არს, მომზადებულ არს, განსრულებულ არს. Ⴀმის გამო ხმარებულ არს ლექსი აობა ნაცულად არსება.

Ⴀბაზანა – სააბანოვე დიდი ტასტი.

Ⴀბაზი – ოთხი შაური, ან 40 ფული.

Ⴀბანაკება – აკარვება.

Ⴀბანო – სახლი დასაბანელი.

Ⴀბანოზი – ეკალმუხა.

Ⴀბბა – სირიულად მამა.

Ⴀბბატი —

Ⴀბბატობა —

Ⴀბგა – მახალიკი, პატარა ხურჯინი, უფრორე აბრეშუმისგან ნაქსოვი, უნაგირის წინა კეხზედ გარდასაკიდი (ნახე Ⴅაშკარანი).

Ⴀბდარი – წყალთა მნე, ზედამდეგი მერწყულთა და მრეცხელთა უწმინდურთა ადგილთათა.

Ⴀბებრება – კანის აბურცება, აშუპება დაწვისაგან.

Ⴀბედი – გამოხარშული ხის სოკო, მსწრაფლ მომღები ცეცხლისა.

Ⴀბეზარი – მოუსვენარი, დაუდეგარი, შფოთი, თავისშემაწყენელი.

Ⴀბეზარს მოსვლა —

Ⴀბეკამაქი – ბალახების გამონახადი არაყი (კარაბადინში).

Ⴀბეჩხარი – ნავენახობი, გაოხრებული ვენახი.

Ⴀბეწულა – კარაბადინში.

Ⴀბზინდა – ნახე Ⴀფსინთი.

Ⴀბზინდა – თასმათა, ანუ ქსოვილთა რათმე შესაკრავი რკინის ბალთა, ეგრეთვე ფოლადისა, ვეცხლისა და სხ. საჩხულეტით ენითურთ.

Ⴀბი – ქაშთაჯი.

Ⴀბლაბუდა – ბუდე, გინა ქსელი დედაზარდლისა.

Ⴀბრა – ცოთი, გინა საჭარბავი.

Ⴀბრაგანი – არეკნება, ჩოგნისაგან ბურთის შეღმა აკურა.

Ⴀბრაკი – წურწუმა ალთაფა (ნახე Ⴑარწყულთან).

Ⴀბრამადი – ნაზირი (ნახე Ⴌაზირთან).

Ⴀბრამიანი – ღვინის ბოღლიწო, თაფლითა ანუ შაქრით ზავებული, ამას გააკეთებენ ახალწელიწადს და შეინახვენ ვიდრე წინადღედმდე ნათლის ღებისა და მაშინ მიიღებენ.

Ⴀბრეშუმა – ჭინჭარს შეეხვევა ეს ბალახი.

Ⴀბრეშუმი – ჭიჭნაური.

Ⴀბურცება – აბებრება.

Ⴀბუტარაკი, აპუსტრაკი – შხამა ბალახი.

Ⴀბუჩი, აბუჩალაკი – დაუპატიჟებელი და ძალადშევარდნილი სტუმარი, არაფრად მიჩნეული.

Ⴀბჯარი – ზოგადი სახელი საჭურველთა და უფრორე ტანზედ საცმელთა ჯაჭუთა და მისათანათა ომსა შინა სახმართა. Ⴑახენი ამისნი იხილენ ლექსთა თანა Ⴆუჩი და Ⴟავშანი.

Ⴀბჯროსანი – აბჯრით მოსილი, ჩაჩნაგირი.

Ⴀგარა – საზაფხულო სადგური.

Ⴀგარაკი – დაბა, ანუ სახნავი, გინა სავენახე ადგილი.

Ⴀგდება – (ავაგდებ) შეღმა შესროლა // (ავიგდებ) განკიცხუა, გაქირდვა.

Ⴀგება – (ავაგებ) აღგება, აშენება // აცმა, გატარება ძაფისა ნემსის კურწში და მისთანანი.

Ⴀგებულება – ცხოველთ შინაგანი შენობა, ანუ სტომაქი.

Ⴀგენნიტოს – აუგებელი, ანუ აუშობელი.

Ⴀგერ – აი, აჰა, ანუ აწის შემდეგი (ნახე Ⴄსერა).

Ⴀგვისტალი – ნახე Ⴀღვისტალი.

Ⴀგვისტო – ქველთობისა, ანუ მარიალისა (ნახე Ⴆოდიაქო).

Ⴀგორება – (ავაგორებ, ავგორდები) აღმართში ატანა გორებით, ანუ ასლვა გორვით.

Ⴀგრე – ეგრეთ.

Ⴀგრემც – მაინც, ანუ ნეტამც.

Ⴀგური – გამომწვარი ალიზი.

Ⴀდამანტი – ნახე Ⴀდამასი.

Ⴀდამანტისა —

Ⴀდამასი, ადამანტი – ალმასი.

Ⴀდამიანი – ადამის ტომი, ე.ი. კაცი.

Ⴀდგილი – სივრცე დასატევნელი, ანუ შეცვლილი რისგანმე, გინა [დაჩნეული], დაჩნეული – ადგიდ, ადგილად, ადგილს.

[Ⴀდგომა – (ავსდგები) სტოლიდამ ადგეს, დარჩეს სტოლზე]

Ⴀდვილი – არა ძნელი, ან მარჯვე.

Ⴀდიდა – რკინის ფიცარი დახურეტილი გასაწევად მავთულთა.

Ⴀდლი – საზომი ხუთის ან ოთხის მტკავლის ოდენი.

[Ⴀდონაი] {ებრაულად უფალი}

Ⴀდრე – დანიად, მსწრაფლ, ანუ უწინარეს ჟამისა.

Ⴀდრეული – ადრე შემოსული.

Ⴀდრინდელი – დიდის ხნისა.

Ⴀდუღება – (ავადუღებ) მდუღარედ შექმნა.

Ⴀედონი – იადონი, ბულბული, ვარდის ჩიტი.

Ⴀეშაგი – მსტოვარი.

Ⴀვადობა – უძლებობა, სნეულობა.

Ⴀვაზა – მომცრო ვეფხი (Ⴃარეჯანიანში).

Ⴀვაზაკი – აშკარად მტაცებელი, მეკობრე და მარბიელი.

Ⴀვაზანი – აუზი, ისარნები.

Ⴀვაჯა – ხმამომაღლოდ და გაუგრძელებლად გალობა, ღიღინი.

Ⴀვბედი – ავის ბედისა.

Ⴀვგარდანი – ლაპოტი, დიდი ჩამჩა.

Ⴀვგული – მრისხანე, ჯავრიანი.

Ⴀვდარი – ცუდი დარი, წვიმიანი ტაროსი.

Ⴀვენა – ბოროტის მოუბარი.

Ⴀვეჯი, ავეჯულობა – სახლის ჭურჭელი და რაგინდარა სახმარი.

Ⴀვ-ზნე – ცუდის ზნისა.

Ⴀვთრათი – ბარათი (ნახე Ⴜერილთან).

Ⴀვი – არა კეთილი, ცუდი, უბადო.

Ⴀვილი – ნესტვი, სალამური.

Ⴀვი – მავნე მდაბიონი უხმობენ მინდურის ალს.

Ⴀვკაცობა – ცუდი საქმე.

Ⴀვლი – ფერფლი, ნაცავი, ანუ ნაგავი.

Ⴀვლინი – სანაგვე.

Ⴀვმუცელი – მსუნაგი, გაუმაძღარი; ავმუცლობა, გაუმაძღრობა.

Ⴀვობა – სიცუდე.

Ⴀვპირი – ავენა.

Ⴀვჟანდა – უნაგირის უზანგო // პაიჭთა და შალგართა ფეხთა ქვეშე გამოსაკრავი ზორტი.

Ⴀვრიტი – ხის ხრალთაგან შეგრეხილი თოკი (ნახე Ⴑაბელთან).

Ⴀვსება – ნახე Ⴀღვსება.

Ⴀვშანი – მცენარებს გაჯიანთა და მლაშეთა ადგილთა ზედა.

Ⴀვშარა – სილა, ქორაკი, ულაგმო აღვირი.

Ⴀვშარაჯი – ხილთა, ანუ მხალთა წვენი, შაქრით შემზადებული, სასმელად.

Ⴀვხანა – სანეშტე, ფეხის ადგილი.

Ⴀზავერი – ხარი საკიდარი (Ⴆროხასთან ნახე).

Ⴀზარმაცი – დიდი კეტი ასაწევი სიმძიმეთა (Ⴟოხთან ნახე).

Ⴀზარფეშა – ნოღართო, გრძელტარიანი სასმისი ვეცხლისა.

Ⴀზატი – თავისუფალი.

Ⴀზევა – (ავზევ) აწევა, მაღლა აზიდვა.

Ⴀზიდვა – (ავზიდავ) იგივე აზევა // Ⴋაღლა ატანა მრავალთა.

Ⴀზმნობა – ზმნობა უნდა (Ⴈქ ნახე).

Ⴀზნი – დიდგვარი, წარჩინებული.

Ⴀზნაური – თავისუფალი // წარჩინებული, უხუცესი ანუ დიდებული // ხოლო აწ ჰნიშნავს კეთილშობილსა.

Ⴀზნაურება – თავისუფლება, არავისი მონება.

Ⴀზრი – იხილე ჰაზრი.

Ⴀზღუდი – ტანთსაცმელთა თეძოს თავს ქვემოთ ირიბად ჩაგდებული ნაჭერი.

Ⴀთაბაგი – არაბულად მამამთავარი, უმაღლესი მთავარი შემდგომად მეფისა. Ⴒიტლო ესე მიეცა Ⴀხალციხის მთავარსა Ⴑერგის Ⴟაყელსა VI Ⴂიორგი მეფისაგან გარემო 1330 წლისა (იხილე Ⴕართლის ცხ [ოვრება]).

Ⴀთასი – ათჯერ ასი.

Ⴀთასისთავი – უხუცესი ათასთა.

Ⴀთეული – ნაათალი, მეათედი ნაწილი // ათიანი.

Ⴀთვალწუნება – (ავითვალწუნებ) შეძულება, მოძაგება.

Ⴀთისთავი – ათთა ზედა უხუცესი // ათეული, მეათედი ნაწილი.

Ⴀთლა – (ავსთლი), აჭრა, თხლად ასერვა.

Ⴀთრთოლება – (ათრთოლებს) აკანკალებს, (ათრთოლდების).

Ⴀთქჳრება – ხორცის გატენა სიმსუქნით ან დაზღმურდლვა // ხილთა მცირედ სამწიფედ მოსლვა.

Ⴀთქულეფა – ასულეფა, ძაღლთაგან ენით ამოჭმა წუნიანისა.

Ⴀთცხრამეტური – მთოვარის მოქცევა (ნახე Ⴆედნადებთან).

Ⴀთძალი – ათსიმიანი საკრავი.

Ⴀი! – აჰა, შორისდებული ჩვენებითი.

Ⴀიაზმა – ნაკურთხი წყალი სასხურებლად.

Ⴀივანი – დერეფანი ან ეზო.

Ⴀკავლება —

Ⴀკათისტო – დაუჯდომელი.

Ⴀკაკი – ბრინჯის ხე.

Ⴀკანათი – სირთ მახე (იხილე Ⴋახესთან).

Ⴀკანკალება – კუალად ათრთოლება.

Ⴀკაპი – აკაფი (ნახე Ⴀლიკაპი)

Ⴀკარა, აკრა – ზღვის პირი კლდოვანი, ქედი ზღვიდან წარზიდული.

Ⴀკარვება, აღკარვება – (აღვიკარვებ) გარდანაცუალება ადგილისა კარვებითურთ.

Ⴀკაური – ასიდა, ჟრუნი.

Ⴀკელდამა – ებრაულად აგარაკი ანუ დაბა სისხლისა; ამისგან წოდებულ არს აკლდამა მიწაში შეკრული კამარა მკუდართა გუამთ დასადებად და მისვე ებრაული ლექსისგან დამა მიღებულ არს ქართულად ლექსი დაბა, რომელია სოფელი ან შენობა, ვითარ Ⴀხალდაბა, Ⴃაბნები, Ⴓდაბნო, Ⴓდაბური და სხ.

Ⴀკვანი – ჩჩვილთ სარეცელი სარწებელი.

Ⴀკვეთა – (ავჰკვეთ, ავკვეთ) აღსპობა, დაცხრობა.

Ⴀკვეცა – აღკვეცა (ავჰკვეც) აკრეჭა თმისა ახალ ნათელღებულისა, ანუ სამღუდელოთა თავისაგან კურთხევის დროს.

Ⴀკვიატება – (ავიკვიატებ) ცუდი საქმის გამოკიდება, ან დაჟინება. // (ავეკვიატები) გარდაკიდება.

Ⴀკიდება – (ავჰკიდებ, ავიკიდებ) დატჳრთვა საპალნითა.

Ⴀკიდო – ჯაგანი, ხილნი ერთად შებმულნი წნელითა.

Ⴀკინძვა – (ავჰკინძავ) ქაღალდთ მიკერება ერთმანერთზედ.

Ⴀკინჭილება – აკვიატება.

Ⴀკლდამა – ნახე აკელდამა და საფლავი.

Ⴀკლება – (ავიკლებ) დარბევა, წარტაცება ქონების.

Ⴀკოლოთია საგალობელი, წესი, ანუ შედეგი საეკლესიოს ლოცჳსა.

Ⴀკრა – აკარა (Ⴉონცხი ნახე).

Ⴀკროსტიხი – (Ⴉიდურწერილობა ნახე).

Ⴀკუთა – მცირე თორნე, ანუ ქურასავით ქუაბის სადგამი.

Ⴀკუმი – არც მამალი, არც დედალი, გინა ქალაბიჭა.

Ⴀლაბასტრი – ქუა მარმარილოს უმჯობესი, რომელიც გაითლების ჭურჭლად.

Ⴀლაბულა – ჩალაბულა, ნოტიოთ სიმღურივე, ჩალითა და ბეწვით ნარევი.

Ⴀლაგი – გზა, ანუ კუალი, უალაგო ალაგას.

Ⴀლალო – ჰარალალო, მსოფლიოთ სიმღერის ჩასართავი, რომელიც გარდაუქმნიათ საეკლესიოს გალობისაგან ალლილუია, ვითა რუსული აჲ ლჲული, ლჲული, ამისივე ნაკვეთი არს ოროველი, ჰოროველო.

Ⴀლალი – ოლოლი.

Ⴀლამი – მომცრო დროშა, სპარსულად ალამ // ანუ ნიშანი რამე შუბთა ზედა და მისთანათა, ან ნაჭერი რისამე ნიშნად.

Ⴀლამდარი – მედროშე, ალანდარი.

Ⴀლანძვა – (ავლანზავ) ნაკვერცხალზედ შეგდება გამოსაცხობის პურისა ან მწვადისა საჩქაროდ, რომ გარედამ დაიწვას და შიგნიდამ უმი დარჩეს.

Ⴀლაო – ფქვილი დაწვიმული, რომელიც კარგად არ მოიზილება, არც გაღვივდება.

Ⴀლარვა – (ავლარავ) აქოქლვა, ერთმანერთზედ მიკერება ნაჭერთა გამოჭრილის ტანისამოსითა, რომელსაც შემდგომად დაედება სარჩული და დალიანდაგდება.

Ⴀლატა – ალა, საფქვილე ალა {წისქვილის საფქვილე კასრი.

Ⴀლაფი – ნაშოვარი საქონელი ჟამსა ბრძოლისასა.

Ⴀლაფობა – (ვალაფობ) აკლება, დატაცება, აფორიაქება.

Ⴀლაფი – მეფქვილე, ფქვილის მოფარდული.

Ⴀლაწოდა – უშვერად მაღალი.

Ⴀლდატი – ალქატი, ანუ.

Ⴀლერდი – (ბალ.) იონჯა, ნედლი ბალახი.

Ⴀლერსი – საამო სიტყვა, საამოვნო ლაპარაკი (ვუალერსებ, ვეალერსები) სიამოვნით შემთხვევა, შეტკბობა.

Ⴀლვა, ალვახაზი – პუნგია, მოდუღებული და დაზელილი თაფლი საჭმელად.

Ⴀლვისხე – სარო, კჳპაროზი.

Ⴀლთაფა – აბრაკი, წურწუმა.

Ⴀლი – ცეცხლის ნივთი ზეაღმავალი და მანათობელი.

Ⴀლი – მინდორთა და ტყეთა შინა ავი, მავნე, ქაჯი, (მდაბიონი ესრეთ ჰგონებენ და იმერნი უხმობენ ჭიმკად).

Ⴀლიზი – გამოუწვავი აგური.

Ⴀლიკაპი – დანდალი, ხის აღვირი.

Ⴀლიონი – დილის სინათლის გამოჩენა უწინარეს მზის ამოსლჳსა (Ⴃილასთან ნახე).

Ⴀლიოქოთი – არეულება, ამბოხება.

Ⴀლისარჩული – სუნნელი ბალახის ყუავილი, ზაფრანის მსგავსი, ძოწეულის საღებავი.

Ⴀლისფერი – წითელის ცეცხლის ალისფრად.

Ⴀლკაპი – ფარდა საკრავთა {საკრავის ფერდა – Ⴑაბას ლექსიკონი}.

Ⴀლმაგი, იალმაგი – საომარი სამოსელი, ჯაჭუთა გარეგან საცმელი.

Ⴀლმასი – თუალი პატიოსანი (Ⴀდამასი ნახე).

Ⴀლმაცერი – შეღმად ირიბი, ვითა გაშლილის თითების ცერი შეღმა დადგება.

Ⴀლმედად – მხარიღლივ.

Ⴀლმური – ცეცხლის ალი კუამლითურთ შავწითლად აღმავალი.

Ⴀლნება – ნახე Ⴘეალნება

Ⴀლო – ნახნავი მიწა მიზდად გუთნისდედისა, მეხრეთა, შებმულთა ხართა და სხ.

Ⴀლოვნება – ალოს მოხნვის დრო.

Ⴀლო – საბრი, ნაწვეთი სუნნელთა ბალახთა.

Ⴀლუბალი – ბალღოჯი.

Ⴀლქატი – მსუბუქი, მჩატე, დამშხალული.

Ⴀლღო – ნადირთაგან გრძნობა მონადირეთ მიპარვისა // კაცთაგან მიხდომა მომავლის განსაცდელისა.

Ⴀლყა – აბრეშუმის ძალი, ანუ მეტალლთ სიმი საკრავთათჳს // გარშემო დადგომილი ლაშქარი.

Ⴀლჩუ – ვეგის ზევითი გვერდი რაოდენვე ჩაღრმავებული, რომლისაც მეორეს გვერდს ჰქვიან თოხანი.

Ⴀმაგი – ზრუნვა, გულს მოდგინება, ვითარცა ამაგი და ჭირნახული.

Ⴀმალი – ანაზდად შიმშილით მიბნედა.

Ⴀმალი – ზურგით ტჳრთის მზიდავი მუშა.

Ⴀმანათი – ბერძულად საწინდარი // რუსულად მზევალი // ქართულად ანაბარი, ე.ი. ნივთი მიბარებული ან გაგზავნილი ვისთანმე.

Ⴀმაო – ცუდი, უქმი, ბედითი.

Ⴀმაოდ – ცუდად.

Ⴀმაოდ – მორწმუნე ცუდმორწმუნე, გარდამეტებით მჩემებელი ღვთის მსახურებისა, ანუ რეგუნულად დამჯერებელი სიცრუვისა.

Ⴀმაოება – დაუდგრომელობა, უხანობა საწუთროსი.

Ⴀმაოხრებელი – {ნახე Ⴀღოხრება}.

Ⴀმარად – მისს ნებაზედ, ანუ მისის იმედით, ვითარ დაშთომილი ღვთის ამარად, შენს ამარად.

Ⴀმართვა – (ავმართავ) აღმართება, მაღლა აწევა და დადგენა საჩინოდ.

Ⴀმარტა – ეშმის ქუა.

Ⴀმაღლება – (აღვამაღლებ, ავმაღლდები) მაღლა აწევა, ანუ ასლვა // დღესასწაული შემდგომად პასექისა მეორმოცესა დღესა მოსახსენებელად ხორცითა ზეცად Ⴕრისტესისა.

Ⴀმბა – ნახე Ⴀბბა.

Ⴀმბავი – იხილე ჰამბავი; ამბარი, ამბრა სუნნელი, იხილე Ⴠამბარი.

Ⴀმბარი – საფქვილე ზანდუკი, ანუ სახლი, ბეღელი პურის შესანახავი.

Ⴀმბარდარი, ამბარდანი – მუჯირი, მნე საამბარდნოსი.

Ⴀმბარჩა – ფარღული, მანიაკი.

Ⴀმბიონი, ამბონი – მაღალი ადგილი საკურთხევლის წინ გინა სამქადაგებელო და საფსალმუნე (Ⴀღსავალთან ნახე).

Ⴀმბორი – სულიერი მოკითხუა და შემთხვევა.

Ⴀმბორება – (ვუამბორებ, ვეამბორები, ამბორს ვუყოფ) მიახლებით შემთხვევა.

Ⴀმბოხი – დაუწმენდელი მაჭარი (ნახე Ⴖვინოსთან) // შფოთი, არეულობა, ამბოხება.

Ⴀმება, დაამება – (ვაამებ, დავაამებ) სიამოვნების მიცემა // (მიამების) მხიარულების მიღება // სატკივრის დაამება, მოკლება.

Ⴀმეთჳსტო – თუალი პატიოსანი მიისფრო (ნახე Ⴑპეკალი).

Ⴀმიანტოს – კლდის ქუა ესოდენ ლბილი, რომელ დაისთვის ბაბმბასავით, ხოლო ნასთი ანუ ნაქსოვი მისი არ დაიწვის ცეცხლთა შინა.

Ⴀმიანური – ბადიანი ქისა, ჯუზდანი.

Ⴀმიერ – აქეთგან, ანუ გამოღმა.

Ⴀმიერ და იმიერ – აქეთ და იქით, ანუ გაღმა-გამოღმა.

Ⴀმიერითგან – ამ ჟამიდამ.

Ⴀმინ – ჭეშმარიტად, ნამდვილად.

Ⴀმინდი – კეთილშეზავებული ტაროსი მოსავალთათჳს, ანუ მოგზაურთა.

Ⴀმირ, ამირა, ამირი – არაბულად უმთავრესი, ანუ უხუცესი, {ამირ-ალ-ბაჰრ – ზღვათ უხუცესი}, იხმარების უფრორე რთულად სხუათა ლექსთა თანა შემდგომთა.

Ⴀმირახორი, ამილახვარი – ვზინდართ უხუცესი, მეჯინებეთ უხუცესი.

Ⴀმირბარი – სახლთ უხუცესი.

Ⴀმირეჯიბი – ეჯიბთუხუცესი.

Ⴀმირმუმლი – ხალიფა, Ⴁაღდადის ხემწიფე ძველთა მაჰმედიანთა.

Ⴀმირსპასალარი – უმთავრესი მხედართმძღუანი.

Ⴀმისთანა, მაგისთანა, იმისთანა – ითქმის სამთა პირთადმი, ხოლო ზოგად მისთანა (ნახე ლექსი ესე).

Ⴀმისთჳს, ამისგამო – კავშირი მიზეზობითი.

Ⴀმლაკი – ჭრელი ცხენი.

Ⴀმო – საამოვნო, სასიამოვნო, განსასვენებელი.

Ⴀმოდ – ნელად, სიამოვნით.

Ⴀმობრძანება – (ამობრძანდა) ასლვა მაღალთა გუამთა.

Ⴀმოგდება – (ამოვაგდებ) მაღლა ასროლა // ამოფხურა, აღსპობა.

Ⴀმოგება – (ამოვიგებ) იმერულად გამორთმევა წაღებულისა, ან პოვნა დაკარგულისა.

Ⴀმოგლეჯა – (ამოვჰგლეჯ) ამოძრობა ან ამოხევა.

Ⴀმოდგმა – (ამოვსდგამ) ქვეიდამ მაღლა დადგმა // ენის ამოდგმა (ამოვიდგამ) ითქმის ჩჳლთათჳს, ოდეს იწყებენ ლაპარაკსა.

Ⴀმოვარდნა – (ამოვარდება) ესე არს ვნებითი ზმნისა ამოგდება.

Ⴀმოვსება – (ამოვავსებ) ცარიელის ავსება პირამდინ // (აღმოვივსებ) წყლის ამოღება.

Ⴀმოზევა – {ნახე Ⴀზევა}.

Ⴀმოზიდვა – (ამოვზიდავ) ამოწევა, ამოყვანა, ანუ ამოტანა მრავალთა.

Ⴀმოთლა – (ამოვსთლი) ღრმად ამოჭრა რბილისა რისმე.

Ⴀმოთხრა – (ამოვსთხრი) ამოჭრა მიწაში ღრმად ორმოთა და მისთანათა // ამოჭურეთა ხისა რკინის იარაღით // გქანდაკება ხეთა და ქუათა ზედა ბეჭდისა, სახისა რისმე და სხ.

Ⴀმოკვეთა – (ამოჰვკვეთ) ამოთხრა, ამოჭრა // გაუქმება ცუდისა რისმე წესისა.

Ⴀმოკიჟუა – (ამოვიკიჟავ) ცალი თუალის მცირედ მოხუჭვა.

Ⴀმორეხვა – მეტად გაძღომა.

Ⴀმოსავარდნელი – ღირსი ამოფხურისა, დაკარგვისა.

Ⴀმოსკუნა – (გულს ამოვისკუნი) სლუკსლუკით ტირილი, ამოხვინჩვა გულისა.

Ⴀმოსლვა – (ამოვალ) მაღლად ასლვა.

Ⴀმოსრუტვა – (ამოვსრუტავ) ამოწოვნა ნოტიოსი ბაგით, მასრით, ტუმბოთი და სხ.

Ⴀმოტუზვა – (ამოვიტუზები) მოფარება, მალვით დგომა.

Ⴀმოფხურა – ნახე აღმოფხურა.

Ⴀმოქოლვა – (ამოვქოლავ) ქვით ამოშენება.

Ⴀმოღება – (ამოვიღებ) აღმოხმა, შთადებულის ამოზიდვა.

Ⴀმოშენება – {ნახე აშენება}

Ⴀმოცოხნა – იხილე აღმოცოხნა.

Ⴀმოძრობა – (ამოვაძრობ) ამოწევით ამოღება, ამოგლეჯა.

Ⴀმოწევა – {ნახე Ⴀწევა}

Ⴀმოჭრა – (ამოვსჭრი) ამოკვეთა, ამოთლა.

Ⴀმოჭურეთა – (ამოვსჭურეთ) ამოჭრა ხეთა საჭურეთლითა.

Ⴀმოხუნეშა – (ამოვიხუნეშ) ამოკუნესა, ამოიხრვა დიდის სულის კვეთით.

Ⴀმპარტავანება – ზუაობა, თჳსება ამპარტავანისა, (ვამპარტავნობ).

Ⴀმპარტავანი – დიდების მნდომი, სწავლის მოთაკილე და უმსგავსოდ გულმაღალი.

[Ⴀმპიწი – ლათ. ambitiosus {ambitio – კანდიდატების გარშემო ტრიალი, ანუ წრეში სიარული თავის მოწონების მიზნით}].

Ⴀმრეზი, ამრეზილი – მოქურუხებული, გაბუტვილი.

Ⴀმრეცი – მცირედ აღმართი, ვითა დამრეცი მცირედ დაღმართი.

Ⴀმტუტება – (ავამტუტებ) არევა მიშლა-მოშლა, აფორიაქება.

Ⴀმფსონი – პურის მტე, ანუ ამქარი (Ⴔსონი ნახე).

Ⴀმქარი – ერთის ხელობის ოსტატი.

Ⴀმქმელი – ბებია, მეანი, დედათ მოურავი.

Ⴀმღურევა – (ავამღურევ) ნოტიოთ არევა

Ⴀმყოლი – თან ადევნებული, მიმდევი // კარის წირთხები, ჩარჩოები.

Ⴀმხანაგი – მოძმე, მოყუასი, ანუ მონაწილე.

Ⴀმხედრება – (ავმხედრდები) ცხენს შეჯდომა ლაშქართა,.

Ⴀნაბარი – ამანათი მიბარებული ნივთი.

Ⴀნაგები – აგებულება, შენაწევრებულება // ვითარება კეთილი, ანუ უდარესი ძნიად შეძრვადი // აშენებული.

Ⴀნაგული – გაჩეჩისაგან დანარჩენი რიოში მატყლისა, ანაჩეჩი.

Ⴀნაზდი, ანაზდეული – უეცარი, მოულოდებელი.

Ⴀნალოღია – საწიგნე, მარალი სკამი წიგნთ დასადები წასაკითხად.

Ⴀნამტკიცი – გამტკიცულის ფქვილის ანაცერი ქატო.

Ⴀნაფორა – სამღუდელოთა ზეიდამ საცმელი სახლებგანიერი პალეკარტი, ხოლო ჰნიშნავს მოხსენებასა, თხოვასა // ანუ არს რიტორული ნაკვეთი, რომელთა განმეორება, ოდეს ერთი და იგივე ლექსი დაიდების თავად რაოდენთამე შინა წევრთა პერიოდისათა, მაგალითად, სიყვარული სულგრძელ არს, სიყვარულსა არა შურნ, სიყვარული არა განლაღნის და სხ. Ⴂინათუ რაოდენჯერ განმეორების და ესე ვითარნი.

Ⴀნბანი —

Ⴀნგაარება – უსამართლოდ შეკრება, მოხვეჭა.

Ⴀნგაარი, ანგარი – უსამართლოდ შემძინებელი.

Ⴀნგარიში – რიცხჳ, სათუალავი.

Ⴀნგელოსი – ქადაგი, მომთხრობელი // არსება გონიერი, უსხეულო, დასაბამიერი, წინაშე ღმრთისა მდგომელი (ნახე Ⴃასი).

Ⴀნგელოსებრივი, – ანგელოსური.

Ⴀნდაზა – მორფი, მაგალითი.

Ⴀნდამატი – ნახე ადამანტი.

Ⴀნდე – მცირედ ხედვა ბნელაში, ანდეზედ.

Ⴀნდერძი – დავედრებული სიტყვა, ანუ წერილი მიცვალებულისა, გინა შორად წარმავალისა // აღთქმა, პირობა.

Ⴀნდერძნამაგი – ანდერძის წერილი.

Ⴀნდრიანტი – აღალმა, ძეგლი, გამოქანდაკებული სახე მეტალთაგან, ქუათა, ანუ ძელთა.

Ⴀნეული – გაზაფხულის ნახნავი.

Ⴀნთება – ნახე აღნთება // სნეულის დიდი სიცხე.

Ⴀნთიმონი – სურმა, მოშავო ლითონის ქუა გოგირდიანი.

Ⴀნთრაკი – ნაკვერცხალი //თუალი პატიოსანი ცეცხლისფერი (Ⴑპეკალი ნახე) // მუწუკი ფრიად ტკივილიანი, ბედნიერი.

Ⴀნთჳპატი – მოადგილე ჳპატისა (ნახე Ⴣპატოსი).

Ⴀნისული – ცერეცო, რომლისა თესლი არს სუნნელი და სამკურნალო.

[Ⴀნკანაკი – ნახე ლახვარი]

Ⴀნკანაკობა – ლხინობა და სიმთურალე.

Ⴀნკარა – უშხამო გველი, გველხოკერა.

Ⴀნკარა – ითქმის ზედშესრულად, ვითარ წყალი ანკარა, ე.ი. ფრიად სუფთა.

Ⴀნკესი – წილკავი რკინისა, წურილი ნემსკავი.

Ⴀნტაკრად – პირისპირ წინამებრძოლად.

Ⴀნტიფონი – Ⴀღსავალი ნახე.

Ⴀნტლია – წყლის ამოსაღები ტოლჩა.

Ⴀნუ, ან თუ – გინა კავშირი განწუალებითი.

Ⴀნჳქითი – ნახე ონჳქითი.

Ⴀნჩხლი – აპასი, გლისპი, გულპილწი.

Ⴀნცი – ცელქი ყრმა.

Ⴀნძა – ნაქუსი, ძალა, ძელი ამართული.

Ⴀნწლი – .

Ⴀნჯამა – კართ მისაკრავი რკინის კილო.

Ⴀნჯმნი – სააჯმნო, აშკარა, საქვეყნო.

Ⴀობა – მყოფობა არსებისა და შემთხვევისა (Ⴀ-სთან ნახე).

Ⴀოშვა – (ავოშავ) ნახნავთა მეორედ გარდახნვა.

Ⴀოხრება – ნახე აღოხრება.

[Ⴀპაგანგი – ნახე Ⴂრივი]

Ⴀპანი და აპანისი – იანვარი (ნახე Ⴆოდიაქო)

Ⴀპაური – სამალდი, უღლის ტაბიკთ მოსაჭირებელი თოკი, შებმული ხართ ქედსა ქვეშე.

Ⴀპოთიკი – საკუჭნაო, სახლი შესანახავი სახლის სამზადისთა, ხოლო საკუთრად ეწოდების სამკურნალოთა წამალთა საცავსა.

Ⴀპოკალიპსი – გამოცხადება, წიგნი წმიდისა იოანე მახარობელისა.

Ⴀპოხტი, ახტაპოტი – გამხმარი პოხილი ხორცი ოთხპერხთა, მფრინველთა, ანუ თევზთა: ლორი, ოფიტონი, შაშხი და მისთანანი.

Ⴀპრიალება – (აპრიალდების) საჩქაროდ აგზნება ხმელის შეშისა.

Ⴀპრილი – იგრიკა (ზოდიაქო ნახე).

Ⴀპუტარაკი – (ბალ.) ნახე აბუტარაკი.

Ⴀრ, არა – უკუთქმითი მარცუალი (ნახე Ⴅერ) // ზოგჯერმე იხმარების ბრძანებითადცა, ხოლო ნიადაგ ბრძანების დამნიშვნელი არს ნუ.

Ⴀრაკი – ზღაპარი, იგავი.

Ⴀრამედ – მაგრამსავით, კავშირი განრემზომობითი.

Ⴀრამი – ნახე Ⴀარამი.

Ⴀრამონი, არაონი, რამონი, რიმონი – მცირე საწინდარი.

Ⴀრარა, არარაჲმე არაფერი – შეუძლებელი არს, ვერარა და ბრძანებითი ნურარა იხილენ თჳსთა ადგილთა.

Ⴀრაყი – რახი არაბულად ოფლი, რამეთუ სასმელი არაყი არს ქუაბის ოფლი, ხოლო ორნახადი არს აბეკამაქი.

Ⴀრაწმინდა – საძაგელი, უწმინდური; სული არაწმინდა (ნახე სული).

Ⴀრაწმინდება – განშორება სიწმინდისა და უმანკოებისაგან.

Ⴀრახჩინი – იარაღჩინი, თალფაქი.

Ⴀრგანი – ჯოხი საბრჯენელი (ნახე Ⴟოხთან).

Ⴀრდაბაგი – სარკმელი, ანუ გასავალი.

Ⴀრდაგი – მანდილი, წელზედ მოსაფენი ფეშტამალი.

Ⴀრდადეგი – ჟამი ზაფხულისა, ოდეს მზე შევალს ლომის ზოდიაქსა შინა.

Ⴀრდი – შინაური ვარდკაჭაჭა.

Ⴀრდი, არდიფრუ – ანაზდი (ნახე Ⴏამი).

Ⴀრე – ოთხი კუთხე ხმელეთისა, ანუ ოთხი დრო წელიწდისა. // საკუთრად გაზაფხული // სანახები, გარემონი ადგილნი, ანუ თემი, მხარე.

Ⴀრეას – მარიხი (ნახე ცთომილნი).

Ⴀრევა (ავრევ, ავურევ) აღრევა, – ურთიერთარს შეზავება სხვადასხუათა ნივთთა // მოშლა, შეშლა.

Ⴀრეკნება (აირეკნებს, აირეკნა) – ასხლეტა ან გარდაცემა,.

Ⴀრემარე – გარეშემო სანახები.

Ⴀრემარედ – აქა-იქ.

Ⴀრეულობა – აშლილობა, დაუდგრომელად ცხოვრება, ან აფორიაქება.

Ⴀრვე – ფარა თხათა და ცხუართა (Ⴟოგი ნახე).

Ⴀრთრონი – წევრი სიტყჳს ნაწილთა.

Ⴀრიოთი – გარეული ბალახ-ბულახი.

Ⴀრიფანა – ყრმათ საერთო პურობა (ნახე Ⴑერი და Ⴔსონი).

Ⴀრიფი – პურის მტე, ანუ შესაკუთრებული, შინა ყმა.

Ⴀრმაღანი – შორით მორთმეული ძღვენი.

Ⴀრმენაკი – წმიდა ტილო, ნარმა, სიდონი.

Ⴀრმური – ალმური, ღრუბელ-ნისლი ქარიანი და ელვიანი.

Ⴀრნადი, არნაბი – ტარიანი ფიცარი ბზისა და ხუავის სახვეტი კალოზედ.

Ⴀრნი – გარეული ცხვარი.

Ⴀრონა – პატარა გუთანი (ნახე Ⴄრქუანთან).

Ⴀრსება – რომელიცა პირველ არსისთჳს მიიცთომვის და რომელსა შინაცა არს კმაჲ მიზეზი, თუ რაჲსათჳს სხვაცა არს მას შინა, ანუ შესაძლებელ არს ყოფად // ნივთი მექონი ყოფისა, ანუ შინაგანი ძალი მისი.

Ⴀრსებითი – {არსებიანივე, არსებიანივით – საბას ლექსიკონი}.

Ⴀრსი – რაჲცაღა შესაძლებელ არს, ე.ი. რომლისა ყოფა არა წინააღმდგომ არს, ანუ მყოფი არსებასა შინა.

Ⴀრსობისა – არსების პური, სახმარი ცხოვრებისათჳს, მდღევარი.

Ⴀრტალა – საკლავთ უკანა ბარკალი, ანუ წვივი.

Ⴀრტაში და არტახი – გარეშემოსაკრავი ქარშიკი ჩჩჳლთა აკუნისა // ანუ მოტეხილთა ძუალთა შესაკრავი // გასათლელთ ძელთა მაგრად დამჭერი ქანჩი.

Ⴀრღა, არღარა აღარ – შემდგომს დროს არა, უკუთქმა მომავლისა დროსათჳს.

Ⴀრღავანი – ქუა მეწამული.

Ⴀრღვევა – (ავარღვევ) დაკერებულის დახსნა, დაშლა // აქცევა შენობისა.

Ⴀრშია, აშია – მოვლებული რამე ვიწროდ ნაკერთ კიდურებზედ.

Ⴀრშივი – წილი, კერძო,.

Ⴀრჩევანი – არჩევა // რჩევა, ვეზირობა, მოლაპარაკება საქმეზედ შეკრებულებაში.

Ⴀრჩვი – ფსიტი.

Ⴀრცა, – არცაღა არღა, აღარც.

Ⴀრძანი, არძანიკი – დიდი ლოდი ან მარილის ქუა (ნახე უარძანიკო).

Ⴀრწივაკი – სახლის მეორე ძელი.

Ⴀრწივი – ორბი, არწვი. // მრგუალი ფეხთა ქვეშე დასაგები მღუდელთ მთავართა, რომელსა ზედაცა გამოსახულ არს მფრინველი ესე.

Ⴀრხი – რუ, რუსხმული.

Ⴀრხიდიაკონი – უპირველესი იეროდიაკონთაგან, მხლებელთა მღუდელთ მთავრისათა (ნახე Ⴀიაკონთან).

Ⴀრხიეპისკოპოსი – უპირატესი ეპისკოპოსი.

Ⴀრხიერი – მღუდელთ მთავარი (იხილე Ⴈერარხი).

Ⴀრხიმანდრიტი – მონასტრის განმგებელი უფროსი.

Ⴀრხინოტარი და პროტონოტარი – მწერალთ უხუცესი, მდივანი.

Ⴀრხილი – თხელი ბზარი (Ⴇოვლთან ნახე)

Ⴀრჯაკელა – არჯიოკა, ზერჩო, ორჯიოკი.

Ⴀრჯასპი – ძაღა, მიწალები, მომწუანო შავის საღებავი, ხმარებული ტყავთათჳს მეპრატაკეტაგან, ანუ მელნისთჳს.

[Ⴀრჯიოკა – ნახე Ⴀრჯაკელა]

Ⴀსაბია – მტერზედ საომრად თანმიმყოლი.

Ⴀსაკრავი – ერქუანთ და ურემთ საბმელი.

Ⴀსამაღლებელი – ლოცუათა დასასრულებელნი ლექსნი, ხმამაღლად სათქმელნი მღუდლისაგან სადიდებლად წმიდისა სამებისა.

Ⴀსარი – დინარის მეოცედი წონა ვეცხლისა, ანუ დანგი (ნახე Ⴑაწონთან).

Ⴀსე, ასრე – ესრეთ, так, ასეთი ესრეთი.

Ⴀსთაკვი – დუმიანი დიდი კიბო.

Ⴀსიდა – მიმინოს ჰგავს, ღამით ხედავს, ამისთჳს ღამურად უხმობენ, ზოგგან ყარყატი სწერია.

Ⴀსისთავა – .

Ⴀსისთავი – უხუცესი ასთა ზედა.

[Ⴀსკეცი – ასკეცი შვენება მოემატება.]

Ⴀსკილი – ველური ვარდი.

Ⴀსლი – არაბულად ნამდვილი.

Ⴀსლი – აჭარა, აჭარული ბრინჯი.

Ⴀსმენაკი – ნადირთ შესაპყრობი მახე (იხილე Ⴁადესთან).

Ⴀსო – წევრი, ნასხამი გუამისა // თჳთოეული კერძო წერილისა.

Ⴀსომთავრული ან მრგულოვანი – დიდრონი ასოები.

Ⴀსპარეზი – სტადიონი ან სარბიელი // მეიდანი, სათამაშო ადგილი, ანუ მინდორი.

Ⴀსპარეზობა – თამაშობა ასპარეზზედ, რბოლა, ჭენება და სხ. (ნახე Ⴇამაშობა).

Ⴀსპიროსი – აფროდიტი (ნახე Ⴚთომილთან).

Ⴀსპიტი – გველი ფრიად გესლიანი.

Ⴀსპიტი – შავი ქუა ფილაქანი, დარქმეული იაშმისა ან იასპის ფერისაგან.

Ⴀსრე – ნახე ასე.

Ⴀსტამი – ტარიანი ფართო რკინა ცომის ასაფხეკი, скобка.

Ⴀსულეპა – ათქულეფა

Ⴀსული – შვილი ქალი (ნახე Ⴉაცთან).

Ⴀსური – ასურელი. Ⴀსურეთი, Ⴀსურასთანი, Ⴑირია.

Ⴀსფალტოსი – შავი კუპრი.

Ⴀსხმა (ავასხამ) – მაღლა აყვანა მრავალთა // მძივთ აგება ძაფზედ (ნახე Ⴑხმა).

Ⴀტამი —

Ⴀტანა (ავიტან) – მაღლა აზიდვა.

Ⴀტაცება (ავიტაცებ) – ძალად ანუ საჩქაროდ აღება.

Ⴀტაცებული – გასტერებული ანაზდის სიხარულით ან შიშით.

Ⴀტეხა (ავსტეხ) – აგლეჯა // აღძრვა, აღზრზინება // (ავიტეხ) დაჟინება.

Ⴀტკრეცა – (აიტკრიცება) მცირედ ალანძღვა, გაწითლება.

Ⴀტკრეცილი – წამოწითლებული.

Ⴀტლასი – ფარჩა აბრეშუმისა.

Ⴀტლასი – წიგნი ღეოღრაფიულთა კარტათა.

Ⴀტმოსფერა —

Ⴀუარებელი – თქმად შეუძლებელი // უთუალავი.

Ⴀუგი – სარცხჳნელი, საკდემელი სიტყვა ან საქმე.

Ⴀუგიანი – სააუგო, სასირცხვილო.

Ⴀუზი – ავაზანი.

Ⴀურზაური – შეუპოვარი, თავხედური, ლაღური.

Ⴀუშტარი – ოსტიგანი, სასმელ-საჭმელთ მნე.

Ⴀუცილებელი – მიუცილებელი, თანაწარუვალი, თანაწარუხდომელი.

Ⴀფაური – ერთგუარი სალესავი (ნახე Ⴑასრევთან).

Ⴀფთარი —

Ⴀფთექა —

Ⴀფთი – მახვილი ფართო პირიანი და ტარგრძელი.

Ⴀფთიონი, აფქიონი – ტიმონი ნახე.

Ⴀფოლხვება – მოშვება, მოდუნება.

Ⴀფორიაქება (ავიფორიაქებ) – აკლება, აოხრება.

Ⴀფრა – ნავთ იალქანი, აფრის ქსელი იგივე.

Ⴀფრაკი – პირმრუდე ფიცარი.

Ⴀფროდიტი – ნახე Ⴚთომილთან.

Ⴀფსინთი – აბზინდა.

Ⴀფსკა – ფრიად თხელი კანი (Ⴕერქტან ნახე).

Ⴀფუტკნვა – (ავფუტკნი) არევა, აქოთება.

Ⴀფხურა – ნახე Ⴀღფხურა.

Ⴀქ, აქა – ამ ადგილას, ესე ეკუთნვის პირველსა პირსა, ხოლო მეორესა – მანდა და მესამესა – იქ, იქი, მუნ.

Ⴀქამომდე – ამ ადგილად, ანუ ჟამადმდე.

Ⴀქავება, აქავლება (აჰქავა, აჰკავდების) – აშლა ქავილისა ანუ ფხანისა.

Ⴀქანდაზი – ფითხი, ცეცხლის ასაღები ასტამი ან პატარა ნიჩაბი.

Ⴀქატი – აღატი (ნახე Ⴑპეკალი).

Ⴀქეთ – ჩემკერძო; აქეთი ამიერი.

Ⴀქიმი – მკურნალი.

Ⴀქლემი – ცხოველსა ამას ახტასა ლოინი და ნარი, ხრდალსა – ჯამა, შვილსა მცირესა – კოზაკი, მოდიდოსა – დუკტი.

Ⴀქმა – (ავიქუამ, ავექმი) ნახე Ⴀღქმა.

Ⴀქოთება – (ავაქოთებ) აფუტკნვა, არევა, აშლა.

Ⴀქოლვა – (ავჰქოლავ) ქვით ამოშენება, ამოქოლვა.

Ⴀქოქლვა – (ავჰქოქლავ) ალავრა ან საჩქაროდ ერთმანერთზედ მიკერება საკერავის ნაჭერთ რიგზედ მოსაყვანად.

Ⴀქცევა – (ავაქცევ) არღვევა, მაღლა შექცევა // (ავუქცევ) გზის დაგდება.

Ⴀღალი – ბაკი.

Ⴀღალმა – ანდრიანტი.

Ⴀღაპი – სიყუარული, მეგობრობა, ძველთა ქრისტეანეთაგან შემოღებული პურობა ეკლესიის კარზედ მოსახსენებელად მიცუალებულთა, რომლისათჳს უცოდებიათ აღაპი.

Ⴀღარ, აღარა – (ნახე Ⴀრღა).

Ⴀღატი, აღათი აქატი – ქუა აყიყი.

Ⴀღაჯი – ერთი საათის სავალი (Ⴋილი ნახე).

Ⴀღბეჭდვა – (აღვბეჭდავ) ბეჭდის დასმა // მირონის ცხება.

Ⴀღბორგება – (აღვაბორგებ, აღვბორგნები) აღშფოთება.

Ⴀღგება – (აღვაგებ) აშენება.

Ⴀღგვა – (აღვგავ, აღვგჳ) ანიავება.

Ⴀღგზება – (აღვაგზებ, აღვეგზნები) ანთება, აპრიალება.

Ⴀღდაჭი – ალდატი, ბიცი.

Ⴀღდგენა, აღდგინება – (აღვადგენ, აღვადგინებ) წამოყენება, წარმოდგენა // აღშენება, ანუ განახლება, ახლად აღგება // აღმართება, უკეთესს მდგომარეობაში მოყვანა // მკუდრეთით აღდგინება, განცხოველება.

Ⴀღდგომა – (აღვსდგები) დადგომა, წარმოდგომა, აღმსთობა // მიხდომა, ზედა დასხმა // აღჭურვა, შებმა ბრძოლად // ამოსლვა ქარისა, ავდრისა და სხ. // განცოცხლება, აღდგომა მკუდრეთით.

Ⴀღება – (აღვიღებ, ავიღებ) აზიდვა, მოსმა ხელის დავლებით // გამორთმევა სხუათაგან ხელდახელ, ანუ გამოგზავნით // მოგროვება, აკრეფა // აღება პირისა ე.ი. გაღება, განსმა.

Ⴀღება, აღებანი – აღების ღამე ანუ დღენი მარხვათ შემოსლჳს წინა დღენი ანუ ღამე.

Ⴀღებმიცემა —

Ⴀღელება, აღელვება – (ავაღელებ, აღელდების) აღძრვა ზღუათა, ფურთუნი.

Ⴀღვიარება – სარწმუნოების წარმოთქმა (ნახე Ⴀღსარება).

Ⴀღვირედი – რახტი, ოქროთი დაფერილი და მორთული ლაგამი.

Ⴀღვირი – ურგოლო.

Ⴀღვისტალი – ეჯიბი, ნაიბი.

Ⴀღვლენა, აღვლინება – (აღვავლენ, ვლინებ) ზე აგზავნა, შეწირვა.

Ⴀღვსება – (აღვავსებ, აღვივსები) სავსედ შექმნა // ვის შორისმე წარმოება რისამე // შესრულება, გათავება.

Ⴀღვსების – დღენი საუფლოს პასექის წინა დღენი.

Ⴀღზავება – განზავება (ნახე Ⴘეზავება).

Ⴀღზავებული – შერეული, აღრეული.

Ⴀღზუავება – (აღვზუავნები) გაამპარტავნება, განლაღება.

Ⴀღზრდა – (აღვზრდი, აღვიზრდები) განზრდა, გაზდა.

Ⴀღზრზინება – (აღვაზრზინებ) აღშფოთება, ატეხა.

Ⴀღთქვეფა – (აღვსთქვეფ) არევა, გაქნა, გათქვეფა.

Ⴀღთქმა – (აღვსთქუამ) შეთქმა, აკვეთა, საზღურის დადება, რათა არა გარდახდეს, // (აღვუთქვამ) დარწმუნება აღსრულებისათჳს რისამე // დაპირება, შერიგება, ფასის გარდაკვეთა.

Ⴀღიელი და მარღი – თუალთეთრი უშვერი, ცხურისფერთა თუალთა ეწოდების გრემა, უფრო მოთეთროთა და შვენიერთა – ჟივჟავი და ჟუჟუნა, მოლურჯოდ ჭრელთა – ჭროღა და მაჩხი.

Ⴀღივება – (აღივდების) აჯეჯილება ხახვის თავთა და მარცვალთა ნოტიოს ადგილში.