Müşfiqli günlərim

Mən uzun zaman onun məktublarını cavabsız qoyar, görüşünə getməz, gedəndə də rəfiqələrimlə gedib tezcə də qayıdardım. Bunun səbəbi, bəlkə də o idi ki, bu gənc şairdə mənə olan ciddi, mənalı və dərin məhəbbəti birdən-birə dərk etmirdim…

Müşfiqin dayısı Ağamehdigil mənim rəfiqəm Zibanın böyük bacısı ilə bir həyətdə yaşayırdılar. Bir gün Ziba seminariyada mənə yanaşıb dedi:

– Müşfiqin dayısıgil bahar bayramı şərəfinə məclis düzəltmişdilər. Bizi də dəvət etmişdilər. Müşfiq də mənim yanımda oturmuşdu. Məclisin şirin yerində gördüm tutulub. Mən ondan bunun səbəbini soruşdum. Dedi: – Dilbər yadıma düşüb, gərək gedəm görəm. – Məclisdəkilərə səhhətinin pis olduğunu bildirib onlardan üzr istədi və məclisi tərk etdi.

Sonra Ziba ərk ilə mənə baxıb dedi:

– Dilbər, Müşfiqi incitmə. O səni tez-tez görməyəndə darıxır, bir yerdə qərar tutmur. Şair qəlbi kövrək olur. Onunla ehtiyatlı ol.

Bu söhbətdən bir neçə gün sonra Ziba yanıma gəlib Müşfiqin məni çağırdığını dedi. Mən onun sözünü yerə salmadım. Küçəyə çıxanda Müşfiqin necə həyəcan və narahatlıqla yolumu gözlədiyini gördüm. O məni görən kimi sevindi və irəli gəldi. Görüşdük. Baxışları küskün, çöhrəsi dalğın idi. O, birdən mənə elə baxdı ki, sanki baxışlarından üstümə qığılcım yağdırdı. Lakin düşündüyüm kimi olmadı; məni çox mehriban və səmimi dindirdi:

– Necəsən, Dilbər?

– Çox sağ olun, yaxşıyam. Bəs siz necəsiniz?

Mənə elə gəldi ki, sualımın cavabında umu-küsü edəcək. Lakin o ürəyindən keçənləri gizlədə bildi.

– Niyə, pis deyiləm, – dedi. Baxışlarını ətrafda dolandırıb birdən mənim üzərimdə saxladı. – Dilbər, əgər vaxtın varsa, gəl Pionerlər (indiki Ə.Vahid – red.) bağına gedək. Sənə deyiləsi çoxlu sözüm var.

Mən getmək istəmədim. O, təkid etdi:

– Məktubumu aldınmı?

– Bəli.

– Bəs niyə cavab yazmadın?

– Şair məktubuna cavab yazmaq o qədər də asan deyildir.

Sözlərim Müşfiqin eynini açdı.

– Mənim məktubumun cavabında ürəyin nə istəsə yaz, – dedi.

Mən gülümsündüm.

Biz ətrafdakı gül-çiçək əkilmiş fəvvarəli hovuzun yanındakı skamyaya çatdıq.

– Bəlkə bir az oturaq, Dilbər?

– Nə deyirəm…

Yaşıl budaqların çətiri altında yanaşı əyləşdik.

– Dilbər, bilmirəm sən niyə mənimlə belə soyuq rəftar edirsən? Mənimlə danışanda rəngin allaşır. Özün də ayağının birini həmişə qaçaq qoyursan. Dilbər, sən bilirsən ki, mən səni sevirəm. Yoxsa mənim sevgimi özünə layiq bilmirsən?

Mən dinmədim. O, sual dolu baxışlarını üzümə zilləyib dedi:

– Mən sənin gözlərinə məftunam. Bir gözün rəhmə gələndə, o biri ona düşmən olur. Bu, nədəndir?

O, birdən yerindən qalxıb önümdə dayandı. Onun bu hərəkəti mənə qəribə göründü. Mən indicə onun nəsə edəcəyini düşündüm. Yalvarış dolu baxışlarını üzümdən çəkmədən bu şeiri dedi:

 
Qara qaş üstünə tökər qarını,
Nərgiz gözlərindən məni ayırsan.
Mənim ümidimin qapılarını
Neçin gah açırsan, gah qapayırsan?
 

Müşfiq şeiri elə bir ahənglə oxudu ki, ürəyim yarpaq kimi titrədi.

– Müşfiq, sən elə hər sözə şeirlə cavab verirsən?

– Dilbər, şeir mənim həyatımdır. O, həmişə pərvazlanmaq istəyən bir quşa bənzər. Sən isə bu quşun əbədi qanadısan!

Mən qeyri-iradi onun gözlərinə baxdım.

– Niyə birtəhər baxdın, Dilbər? Olmaya sözlərimə inanmırsan?

Mən gülümsündüm.

– Söhbətimiz uzandı, mən isə məktəbə gecikirəm. İcazə versən, gedərəm.

– Nə deyirəm, get. Ancaq səndən bir xahişim var.

– Buyur, – dedim.

– Xahiş edirəm, tez-tez görüşə gəlməyə razılıq verəsən.

– Bir şərtlə!

– Hər nə desən göz üstədir, söylə görüm şərtin nədir?

– Görüşə gələndə təzə şeir gətirməyi unutma.

Mən sanki bu sözlə ona dünyanı bağışladım.

– Sən görüşə gəlməkdə ol, mən o qədər şeir gətirim ki, oxuyub qurtara bilməyəsən. İstəsən, səni lap şeirlə bəzərəm.

O iti nəzərlərlə başdan-ayağa məni süzdü və baxışlarını yaşıl budaqlara zillədi. Mənə elə gəldi ki, onun xəyalı bir anlıq harasa gedib qayıtdı. Təbəssüm dodaqlarını tərk etdi. Baxışları qatılaşdı. Onun bu halı mənə çox qəribə göründü. Birdən mənə tərəf döndü:

– Dilbər, xahiş edirəm incimə, – dedi, – ürəyimə bir-iki sətir söz gəldi, qoy deyim.

– Heç şeirə xahiş olar? – dedim.

Mehriban nəzərləri yenə də üzümdə gəzdi və bədahətən bu şeiri dedi:

 
Sevgilim əyninə yaşıl geyinmiş,
Sallanışı sərvi-çəmən kimidir.
Bu bənzətmə bir az üzdən olsa da,
Tamamən görkəmi səmən kimidir.
 
 
Nə arzu eyləsən, könlümdə vardır,
Eşqimin səhəri bir ilk bahardır.
Ona könül verən nə bəxtiyardır,
Fikrim, hissim təzə gülşən kimidir.
 
 
Müşfiqin ürəyi yanaqdan incə,
Titrəyir bir xəfif rüzgar əsincə.
Məşuqun ayağı haraya dəysə, –
Orası aşiqə vətən kimidir.
 

Biz ilk görüş yerindən pedtexnikuma tərəf yollandıq. İkimiz də xoşbəxt idik. Gözümüzə küçələr, binalar, qarşımıza çıxan adamlar hamısı əlvan, qəşəng və xoşbəxt görünürdü.

İndiki Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı o zaman “Proletar Yazıçılar Assosiasiyası” adlanırdı. Bu cəmiyyət öz üzvlərini tez-tez qəsəbələrə, zavodlara, fabriklərə, məktəblərə, klublara göndərirdi. Onlar fəhlə və qulluqçular qarşısında çıxış edərək, yeni həyatdan bəhs edən əsərlərlə dinləyiciləri sosializm quruculuğu işinə ruhlandırır, mədəniyyət işçilərinə yaxından kömək edirdilər. Müşfiq də bu işdə fəaliyyət göstərir, çox vaxt fəhlə, qulluqçu və tələbələrin auditoriyalarında çıxış etməyi sevirdi. Yadıma gəlir ki, bu sahədə həvəslə çalışan gənc şairlər barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində (1932-ci il 25 mart) çap olunan məqalədə Müşfiq də təriflənmişdi.

Bir gün ədəbiyyat dərnəyimizin məşğələsi idi. Bir də gördüm Müşfiq bizim məktəbə gəlib. Məktəbin müəllimləri və ədəbiyyat həvəskarları Müşfiqin başına toplaşdı.

Ona müxtəlif suallar verirdilər. Müşfiq hamıya ehtiram və nəzakətlə cavab verirdi. Mən pəncərənin qabağında dayanmışdım. Tələbələrlə söhbətini qurtarıb yanıma gəldi, görüşdü və dedi ki, dərnəyimizə rəhbərlik edəcək. Sevindim. Müşfiq cibindən bir kağız çıxarıb mənə verdi.

– Oxuyarsan, – dedi, – sənsiz keçən günlərimin təsviridir.

Aldım, şeir olduğunu gördüm. Şeiri mənə həsr etmişdi. Növbəti məşğələmiz başlandı. Ədəbiyyat müəllimimiz Müşfiqi dərnək üzvlərinə təqdim etdi. Bu gündən dərnəyin rəhbəri olacağını dedi. Hamı Müşfiqi gurultulu alqışlarla qarşıladı.

Müşfiqin məşğələmizi necə maraqla aparmasını xatırlayıram. Hər söhbətini dərin mənalı atalar məsəlləri, gözəl şeir parçaları ilə bəzəyərdi. Hamı məşğələ vaxtının uzanmasını arzulayırdı.

İlk məşğələmiz qurtarandan sonra Müşfiq mənə dedi:

– Dilbər, mən Bayıldakı maarif evində təşkil olunmuş ədəbiyyat dərnəyinin də rəhbəriyəm. İstirahət günü bizim klubda ədəbi-bədii gecəmiz olacaq. Əgər maraqlansan, səni də apararam.

Mən:

– Məmnuniyyətlə gedərəm, – dedim.

Müşfiq:

– Onda birlikdə gedərik, – dedi və sağollaşıb məndən ayrıldı.

İkinci dəfə Müşfiqlə ədəbi gecədə iştirak elədim.

Həmin gecədən sonra bir müddət Müşfiqdən xəbər çıxmadı. Ürəyimə cürbəcür fikirlər gəlirdi. Nigaranlıq məni əldən salırdı.

Ürəyim dözmədi. Ağamehdi dayıgilə zəng vurdum. Müşfiqin səhhətinin yaxşı olduğunu dedilər. Ürəyim sakit oldu.

Bir gün məktəbin həyətində oturub kitab oxuyurdum. Sinif yoldaşlarımdan biri mənə yanaşıb bir məktub verdi.

– Buyur, Müşfiqdəndir, – dedi. Üstəlik əlavə etdi:

– Dilbər, o sənə təzə şeirlər göndərəndə bizə də oxu. Onun şeirlərinin vurğunu təkcə sən deyilsən.

Mən çox sevindim: – Mütləq oxuyaram, – dedim və tələsik məktubu açıb oxudum.

Müşfiq məktubun əvvəlində neçə vaxtdır gəlmədiyinin səbəbini yazırdı. Məndən üzr istəyirdi. Eyni zamanda dərsdən sonra məni görüşə çağırırdı. Mənim Müşfiqi telefonla axtarmağım onu xeyli sevindirmişdi. Bunun müqabilində mənə öz minnətdarlığını bildirdi. Onun üçün qeyri-adi olan bu hadisəyə şeir də yazmışdı. Həmin şeirdən bu misralar yadımda qalıb.

 
Eşitdim aramısan sən dün məni telefonla,
Gəl sevgilim, çıxaq qoşa bu uğurlu aydın yola.
 

Ertəsi gün dərsdən sonra bizim komsomol iclasımız oldu, iclasımız gec qurtardı. Zənn etdim ki, Müşfiq mənim gecikdiyimi görüb çıxıb gedəcək. Yenə də dözə bilmədim, dedim gedib baxım. Gəlib həmin yerə çatdıqda gördüm ki, Müşfiq skamyada oturub nə isə yazır. Məni görcək sevinə-sevinə ayağa durdu.

– Müşfiq, üzr istəyirəm, – dedim, – səni çox gözlətmişəm, komsomol iclasımız var idi, gec qurtardı. Düzünü de, məndən incimədin ki?

– Yox, gözlədim-gözlədim, gəlmədin, axır qəlbimin odunu şeirə tökdüm.

Biz söhbət edə-edə gəlib skamyada oturduq. O mənə təzəcə yazdığı “Neçin gəlmədin” şeirini oxudu:

 
Gözlədim yolunu həsrət içində,
Tükəndi taqətim, neçin gəlmədin?
Şəhdi-vüsalından üzüldü əlim,
Ey dilbər afətim, neçin gəlmədin?
Əlimdəki qələm bir sədəfi saz,
Nə qədər səninçün coşar, yorulmaz!
 
 
Aramızda olan zəncir qırılmaz,
Ey sözüm-söhbətim, neçin gəlmədin?
Gözlədim yolunu, hava qaraldı,
Bu qaranlıq hava ruhumu sardı.
Səndən qəmgin könül sevinc umardı,
Sən ey səadətim, neçin gəlmədin?
 

Müşfiq şeiri oxuyarkən əlini şeirin ahənginə uyğun qaldırıb-endirir, məni büllur səsi, saf və pak hissləri ilə heyran qoyurdu.

Sonra aramızda belə bir söhbət oldu.

– Şairlərlə ehtiyatlı dolanmaq lazımdır. Birdən acığı tutar, sevgilisinə tənqidi şeir də yazar.

– Mən sənin əzabına dözmərəm, sənə nəinki tənqidi şeir, heç qaşın üstə qara xal da var, demərəm.

– Müşfiq, düzü çoxdandır səndən nigaran idim. Yaxşı ki, məktub göndərdin. Ürəyimə cürbəcür fikirlər gəlirdi.

Özümdən asılı olmayaraq məndə qəribə qısqanclıq oyanmışdı.

Müşfiq təəccüblə:

– Nə qısqanclıq? Yoxsa məndən sənə bir söz deyiblər? – dedi.

– Yox, yox, heç nə deməyiblər. Elə-belə, ürəyimə gəlib, deyirəm: Müşfiq şirindilli şairdir, başqa qızlara da şeir yaza bilər. Gözəl-göyçək qızlar şəhərdə nə çoxdur.

Müşfiq tutuldu. Elə bil baxışlarına bulud çökdü. Gözəl bır şeir dedi. Yalnız iki misrası yadımdadır.

 
Mən sənin gözlərinin məftunu,
Yeni əsrin yeni bir məcnunu.
 

Yadımdadır ki, bu şeiri oxuyan kimi Müşfiq dedi:

Ancaq bu məcnunluq mənim həyata, sənətə məhəbbətimi artırır, öz eşqimlə arzularımın zirvələrinə ucalmaq istəyirəm. Sən isə gör mənim barəmdə nə düşünürsən! Mənim sənə olan məhəbbətimi hamı bilir. Eşqi dillərə düşən şair heç başqalarına könül verərmi?

– Ay Müşfiq, adamın ürəyinə oğru təki soxulan bu qısqanclıq axı nədir? Dünyada qısqanclıq olmasaydı, daha yaxşı olmazdımı?

Müşfiq gülümsəyərək:

– Düz deyirsən, qısqanclıq pis şeydir: həm yaradıcılıq üçün, həm də sağlamlıq üçün, – dedi.

Müşfiq bu haqda çox fikirlər dedi. Hamısını xatırlaya bilmirəm. Yalnız bir söz yadımdadır.

– Bəziləri deyir ki, sevgi ilə birlikdə insanın ürəyinə qısqanclıq da dolur. Biz bir-birimizə inanmalı, boş yerə küsməməli, qısqanclıqdan uzaq olmalıyıq. Məndən sənə nə desələr, tez özümə çatdır, çünki bəzən iki sevgilini bir-birindən ayırmaq üçün uydurmalara əl atırlar. Sabah Şekspirin “Otello” əsəri oynanılır. Gəl səni rəfiqələrinlə bu tamaşaya aparım.

Ertəsi gün Müşfiq məni rəfiqələrimlə “Otello” tamaşasına apardı.

Müşfiq tamaşa qurtardıqdan sonra bizə dedi:

– Qızlar, görürsünüz həyat necə mürəkkəbdir?! İnsanlar safürəkli, günahsız bir mələyin ölümünə də qıydılar!…

Sonralar mən Müşfiqin “Sındırılan saz” poemasından aşağıdakı misraları oxuduqda onun bu söhbətini xatırlayırdım.

 
Sərin
Mən səndən küsmüşəm, orda-burda sən,
Niyə hər yetəni tərifləyirsən?
Duman
… Mən səni sevmişəm dünyada yalnız,
Sazımın telləri zülfündür, ay qız!
El də bilir, Duman sevir Sərini,
Kim bəyənməz bu mehriban pərini?
........................................................
Hər aşiqin bir canana meyli var,
Hər Məcnunu dağa salan Leyli var.
Sinəsində məhəbbətin dağları,
Şirin dedi, Fərhad çapdı dağları.
Yazıq Kərəm alış deyə, yan deyə,
Od içindən əl uzatdı Əsliyə…
 

Bir gün Dağüstü parka (indiki Şəhidlər xiyabanı – red.) gəzməyə çıxdıq. İşıqlar qoynunda üzən Bakı güzgü önündə dayanıb camalına tamaşa edən gözələ bənzəyirdi.

– Dilbər, görürsən Bakı axşamları nə füsunkar olur?! Bu gözəlliyi, onun hüsnünü vəsf etmək şairdən hünər istəyir. O, insan qəlbini eşqlə, hərarətlə doldurur, ürəyini vəcdə gətirir. İstər-istəməz sən bu gözəlliyə şeir deməli olursan. Qulaq as!

 
Sevgilim, həyata məhəbbətlə bax!
Bu sulu, torpaqlı dünya gözəldir.
Yer gözəl, göy gözəl, təbiət gözəl,
Asiman gözəldir, dərya gözəldir.
Fəqət sənin eşqin, mənim xəyalım –
Bunların hamısından daha gözəldir.
 

– Ay Müşfiq, elə bil şeiri qabaqcadan yazıbsanmış, nə rəvan şeirdir.

– Hələ mən sənin üçün yeni şeir yazıb gətirmişəm.

O, yeni şeirini oxumazdan qabaq, məşhur rəssam Rafael barədə danışdı.

– Deyirlər, onun Məryəm adlı bir sevgilisi var imiş. O, Məryəmin şəklini elə məhəbbətlə çəkib ki, çəkib qurtarandan sonra özü öz əsərinin təsirindən bayılıb.

Müşfiq bu rəvayətə şeir yazmışdı, oxudu, yadımda aşağıdakılar qalıb:

 
Deyirlər ki, Rafael vəcdə gəlib bayılmış,
Çağlayınca içində susan o incə tellər.
Röya görürmüş kimi uyğusundan ayılmış,
Yaratdığı şəkilə vurulmuşdu o rəssam, –
Öz böyük sənətinə özü qalmışdı heyran.
İndi də mən səninçün şeir yazmağa dursam –
Olaram zülfün kimi xəyalınla pərişan.
Sən bir Məryəm misallı, bəlkə də ondan göyçək,
Mən bir rəssam Rafael, bəlkə də ondan yüksək.
 

Müşfiq söhbətarası bu sözləri də dedi:

– Dilbər, başımı yaman qatmısan. Müasir mövzulardan lap az yazıram. Qorxuram deyərlər, Müşfiq məhəbbət şairi olub gedib.

Doğrusu, bu sözlərdən mən bir az pərt oldum.

– Demək təqsirkar mənəm, eləmi?

Müşfiq gülümsündü:

– Sən niyə təqsirkar olursan, – dedi, – özüm də tənbəllik eləmişəm.

Müşfiq aşiqanə şeirləri əsas yaradıcılığı hesab etmirdi. O həmişə günün tələbinə cavab verən mövzulardan yazmağı daha üstün tuturdu. Elə oradaca mənə xəbər verdi:

– Keçən il bir neçə yoldaşımla avralda, pambıq toplanışında olmuşam. Bu mövzuda bir poema yazmaq istəyirəm.

– Sənə müvəffəqiyyətlər arzulayıram, Müşfiq, – dedim.

Çox çəkmədi ki, Müşfiqin məşhur “Bəyaz çöllər” poeması çapdan çıxdı. Poemanın ilk misralarını oxucuların yadına salıram.

 
Çoxdandır bir şeir yazmamışam mən,
Çoxdandır bir nəğmə tutdurmamışam.
Çoxdandır ayrılıb şeir aləmindən,
Xəyal dənizinə baş vurmamışam.
 
 
Fikrim qasırğalı dəryalar kimi,
İstənilən qədər dalğalanmamış.
Könlüm uzaq gedən xəyallar kimi,
İncə buludlarla çulğalanmamış.
 
 
Ürəyim ilk bahar selləri kimi,
Atlana-atlana qaynamamışdır.
Ruhum Mil düzünün çölləri kimi,
Bəyaz çiçəklərlə oynamamışdır…
 

Müşfiq hələ APİ-də (indiki N.Tusi adına APU – red.) oxuyarkən xalq yazıçımız Süleyman Rəhimovla, şair yoldaşı Əhməd Cəmillə, tələbə yoldaşı Əliyar Qarabağlı, həkim Quliyevlə könüllü olaraq pambıq toplanışında olmuşdur. Tələbə yoldaşı Əliyar Qarabağlı bu səfəri belə xatırlayır: “1930-cu ilin axırlarında biz tələbələr Ağcabədi rayonuna pambıq yığmağa getmişdik. Mil düzü bollu pambıq yetişdirmişdi. Yolumuz Ağcabədidən, Hindarxından keçirdi. Ağcabədidə bizə bir yer göstərib “bax, Hacı Qaranın dükanının yeri buradadır,” – dedilər.

Müşfiq özünəməxsus bir tərzdə əl-qolunu ata-ata “Ay uşaqlar, gəlin, alın aparın, bu maldan olmaz,” – deyə Hacı Qaranı yamsıladı. Mən Müşfiqlə bir briqadaya düşmüşdüm. Müşfiq tələsik bir məzəli şeir yazdı.

Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Soltan Məcid Əfəndiyev bir gün buraya gəldi. İşimiz və həyatımızla tanış oldu. Müşfiqin şeirini oxuyub güldü. Bizə bəzi vədlər verdi və onlara dərhal əməl etdi. Biz bir aydan artıq müddətdə həvəslə işlədik. Çoxlu pambıq yığdıq. “İnqilab və mədəniyyət” jurnalının 1931-ci il 7-8-ci nömrələrində M.Müşfiqin “Bəyaz çöllər” adlı böyük mənzum oçerki nəşr olunmuşdu. Bu oçerk yuxarıda qeyd etdiyimiz səfərin məhsulu idi.

 
Şairlər yanında qaradır üzüm,
Yalnız sizə gəlir güman, Mil düzü! –
 

deyə şair Mil düzünü köməyə çağırır. Tarixə müraciət edir. Mil torpağının keçmişini xatırlayır. Yaxından axan Arazın, Milin dərdlərinə uzun zaman biganə qaldığını təəssüflə yad edir. Nəhayət, çəkilən yeni su kanallarını böyük sevinclə təsvir edirdi. O ili Mil düzü bol pambıq yetirmişdi. Yığıb-yığışdırmaq mümkün deyildi. Şair bu bəyaz çölləri belə təsvir edirdi:

 
Dalğın bir şairin xülyasıdır o,
Mil düzünün bəyaz röyasıdır o.
Ki, bu gün həqiqət şəklinə girmiş…
 

Pambığın və neftin respublika üçün əhəmiyyətini yaxşı başa düşən gənc şair bunu obrazlı bir dillə belə ifadə edir:

 
Pambığın çoxluğu – çoxluğumuzdur.
Pambıq “çörəyimiz, neft suyumuzdur”.
 

Bizim tarla yürüşümüz haqqında isə şair belə yazır:

 
O gün ki tarlaya səfərbər olduq,
Hamımız müntəzəm bir əsgər olduq.
On-on düzələrək tarla boyunca…
Hərbi vəziyyətin gedişidir bu,
Bizi sarsıtmadı işin çoxluğu.
 

Müşfiq avralda həkim Quliyevlə də bir yerdə olub. O, həmin günləri belə xatırlayır: “Pambıq yığımında qırmızı, qara lövhə asılmışdı. Çox pambıq yığanların adını qırmızı, az pambıq yığanların adlarını isə qara lövhələrə yazırdılar. Müşfiq özü hamıdan çox pambıq yığırdı. Adı həmişə qırmızı lövhədə idi. Bizə deyirdi: “Həvəslə çalışın, tənbəllik edənlərə tənqidi şeirlər yazacağam”.

Əhməd Cəmilin Mikayıl Müşfiq haqqında xatirəsindən: “Müşfiqi ilk dəfə 1930-cu ildə görmüşəm. V.İ.Lenin adına APİ-nin birinci kursuna daxil olanda Müşfiq 3-cü kurs tələbəsi idi. Ortaboylu, qarayanız bir oğlan idi. Həmin ilin payızında bizim fakültənin tələbələrini Mil düzünə avrala aparmışdılar, pambıq yığmağa… Müşfiq də avrala gələn tələbələr arasında idi. Burada onu tanımayan yox idi. Bütün günü tarlada pambıq yığa-yığa xırıltılı həzin səsi ilə mahnı oxumağı sevərdi.

O, arabir pambıq yığan qızlara şairanə, zərif atmacalarla müraciət edər, öz dostları ilə şeirləşər, sovxozda işləyən özbək qardaşlarla zarafatlaşar, onlara Nəvaidən beytlər, misralar deyərdi… Biz bu şən və coşqun gəncin zarafatlarına və mahnılarına o qədər alışmışdıq ki, hərdən səsi gəlməyəndə narahat olurduq. Pambıq yığdığımız tutqun payız çölündə elə bil nəsə çatmırdı.

Biz hələ tanış deyildik. O vaxt mənim 17, Müşfiqin 22 yaşı var idi. Müşfiqlə mən 1933-cü ildə tanış olmuşduq. Bizi Səməd Vurğun tanış etmişdir…

Müşfiqi otuzuncu illərdə Bakıda Maarif İşçiləri evində keçirilən şeir gecələrində də görmüşəm. Belə gecələrdə Səməd Vurğunun ağır, təmkinli, Mikayıl Müşfiqin coşqun və alovlu çıxışları bütün şeir həvəskarları kimi mənə də həmişə xoş təsir bağışlayardı.

Otuz beş, otuz altıncı illərin söhbətidir. O vaxt mən Şamxor rayonunda (indiki Şəmkir – red.) kənd müəllimi idim. Bakıya müəllimlər müşavirəsinə çağırmışdılar. Bir gün müşavirədən çıxanda Kommunist küçəsində Müşfiqə rast gəldim. Müşfiq çox səmimi və istiqanlı insan idi. Gəzə-gəzə dəniz kənarına gəldik. Bulvarın lap girəcəyində sol əldə idmançı oğlanla qız heykəlləri qoyulmuş yerdə bir skamyada oturduq. Çox söhbətdən sonra o məndən bir şeir oxumağımı xahiş etdi. Mən “Partizanın qəbri” adlı uzun bir şeirimi oxudum. O çox diqqətlə qulaq asırdı. Mən bir yandan şeiri düzgün və ifadəli oxumağa səy edirdim, bir yandan da bərk həyəcan keçirirdim ki, görəsən Müşfiqə necə təsir bağışlayacaq, o nə deyəcək. Şeir qurtaranda Müşfiq mənim baxışlarımdakı intizarı sezdiyi üçünmü, ya nədənsə çiyinlərini çəkib: