ҲАЁТ ҚОИДАЛАРИ

8-ҚОИДА. УМУМИЙ МАНЗАРАНИ КЎРА ОЛИШ

Ўрмон устидаги тикучар

Сен ўрмонда юриб-юриб, бирдан адашиб қолганингни тушуниб етганингни тасаввур қил. Сен шарқ ва ғарб қаерда эканлиги ҳақида тушунчага ҳам эга эмассан. Сен яна уйга қайтишинг учун қайси томонга юриш лозимлигини ҳам билмайсан. Балки чапга, балки ўнгга, балки олдинга, балки орқага юриш керакдир. Сен йўналишларни йўқотиб қўйдинг…

Агар ўрмон устида тикучарда кўтарилиш ва атрофни кўриб чиқиш, яъни ўрмоннинг умумий манзарасини кўриш ва уйинг устида узоқда бурқсиб турган тутунни топиш имконияти бўлганда эди, ўшанда пастга тушиб, уй томонга ишонч билан юрса бўларди…

Кичик жангни ютиш, аммо катта урушни ютқазиш

Жанг кетяпти. Жанг ўртасида фронт қўмондони ўнг қанот участкаларидан биридаги жангчиларга қийин бўлаётганини кўради. Адъютанти унга рота командири қаҳрамонларча ҳалок бўлганини хабар қилади. Генерал ёшликни эслаб, жангга қўрқмасдан отилади ва бу кичик участкадаги жангни шахсан бошқаради. Охир-оқибат, бир ярим соатдан сўнг мазкур нуқтадаги вазият сезиларли яхшиланади.

Албатта! Ахир қўмондоннинг ўзи шахсий намуна кўрсатиб, аскарларнинг жанговор руҳини кўтарди. Қарсаклар! Бош қўмондоннинг ўзи аскарлар бўлинмасини шахсан жангга бошлаб бораётгани манзарасидан яхшироқ нарса борми? Оддий аскарлар бу каби камтар ва қўрқмас генералларни ҳар доим ҳурмат қилиб, севиб келишган…

– 

Бутун жанг эса нима билан тугади

? -

деб сўрашинг мумкин. У жангни биз ютқаздик. Мана нима учун

…

Бизнинг генерал кичкина ва иккинчи даражали участкада душманга қарши абжирлик билан курашган ўша бир ярим соат ичида рақиб тепалик ортидан ўзининг куч тўплаб турган янги полкини олиб чиқди ва уни чап қанотдан жангга киритди. Айнан ўша полк жанг тақдирини ҳал қилди.

Генерал жанг пайтида бир ярим соат армияни бошсиз, бош қўмондонсиз қолдирди. У команда пунктини ташлаб кетди ва битта, аммо унчалик муҳим бўлмаган масалага эътиборини жамлади.

У умумий манзарани кўра олмай қолди ва вазият устидан назоратни йўқотди.

У кичик жангни ютди, аммо катта урушни ютқазди.

Манзарани бир бутун тасаввур қил

Сен бутун соҳанг ривожи манзарасини кўра билишинг шарт. Бутун жанг манзарасини кўра олишинг керак. Барча муаммоларни, оқимлар ва мойилликларни, тамойилларни, ва барча ўз имкониятларингни билишинг лозим. Фойда олишга имкон берадиган ва янги уфқлар очадиган ривожланиш учун имкониятларни таний олишинг зарур.

Умумий оқимни ҳис эт.

Масал – Нима учун баъзиларга кўпроқ, баъзиларга камроқ пул тўлашади

Хизматкор хўжайини олдига кириб, деди:

– Хўжайин! Нима учун менга бор-йўғи беш сўм тўлайсиз, Абдуллага эса ҳар доим эллик сўм берасиз?

Хўжайин деразага қараб туриб шундай деди:

– Кимдир келаётганини кўряпман. Менимча, олдимиздан беда олиб ўтишяпти. Чиқиб, қараб кўрчи.

Хизматкор чиқди. Яна қайтиб кириб, деди:

– Тўғри, хўжайин. Бедага ўхшайди.

– Қаердан олиб келишяпти экан, билмайсанми? Эҳтимол, қирғизлар тоғидан эмасмикан?

– Билмадим.

– Боргин-да, билиб кел.

Хизматкор кетди. Яна қайтиб кирди.

– Хўжайин! Тўппа-тўғри, қирғизлар тоғидан экан.

– Билмайсанми, беда биринчи ўримникимикан ёки иккинчи ўримники?

– Билмадим.

– Ундай бўлса бор, билиб кел!

Хизматкор чиқди. Яна қайтиб кирди.

– Хўжайин! Биринчи ўрим!

– Билмайсанми, неча пулдан экан?

–Билмадим.

– Бор, билиб кел.

Борди. Қайтиб келди ва айтди:

– Хўжайин! Беш сўмдан экан.

– Арзонроқ беришмас эканми?

– Билмадим.

Шу пайт Абдулла кириб келди ва деди:

– Хўжайин! Олдимиздан қирғизлар тоғидан келтирилган биринчи ўрим бедасини олиб ўтишди. 5 сўмдан сўрашди. Аравасига 3 сўмдан савдолашдик. Мен уларни ҳовлига ҳайдаб кирдим, ҳозир туширишяпти.

Хўжайин биринчи хизматкорга қараб:

– Энди нима учун сенга беш сўм, Абдуллага эса эллик сўм тўлашимни тушунгандирсан?– деди.

Ўйинни кузат

Зийрак ва эътиборли бўл. Умумий манзарага диққатни жалб қил. Қисқа муддатли эмас, узоқ муддатли истиқболга қара. Майда-чуйдаларга ўралашиб қолма.

Бурнидан нарини кўрмайди ёки дарахтлар ортидаги ўрмонни пайқамайди дейишганда айнан шуни назарда тутишади.

Туннелли кўриш

Бу нега сен билан содир бўлди? Бунга ўзинг айбдормисан? Балки сенга туннелли кўриш хасталигинг халақит бераётгандир? Эҳтимол, ўзинг билмайдиган, аммо сенга таъсир кўрсатадиган анчайин глобал жараёнлар юз бераётгандир?

Вазиятда “умумий манзарани”ни кўришга ҳаракат қил. Ўзгаришларни вақтида аниқла ва ўз фойдангга ишлат.

Унча аҳамиятсиз бўлган ўзгаришлар умумий манзарага ва ҳатто тақдирингга ҳам таъсир кўрсатиши мумкин.

Гоҳида баъзи бир нарсаларни аниқроқ кўриш учун узоқлашиш керак бўлади.

Гўзалликни идрок қилиш ҳақида

Изғиринли январь тонгларининг бирида Вашингтондаги метро бекатида бир киши туриб олди ва скрипка чала бошлади. 45 дақида мобайнида у 6 та асарни ижро этди. Шу вақт ичида унинг ёнидан мингдан ошиқ одам ўтди, чунки тиғиз вақт пайти эди, улардан кўпчилиги ишга шу йўлдан борарди.

45 дақиқалик концерт пайтида фақат 6 киши бир муддат тўхтаб, уни эшитди, яна 20 киши тўхтамасдан пул ташлаб ўтди. Мусиқачининг чойчақаси 32 долларни ташкил этди.

Ўткинчилардан ҳеч ким скрипкачи дунёдаги энг яхши мусиқачилардан бири Жошуа Белл эканлигини билмади. У шу пайтгача ёзилган энг мураккаб асарлардан бирини ижро этди, 3,5 млн. долларлик Страдивари скрипкаси эса мусиқа асбоби бўлиб хизмат қилди.

Метрода чиқиш қилишидан икки кун олдин чипта нархи ўртача 100 доллар бўлган унинг Бостондаги концертида аншлаг бўлган эди.

Жошуа Беллнинг метродаги концерти Вашингтон Пост газетаси томонидан одамларнинг инъикос, таъб ва устувор нарсалари ҳақида ўтказилган ижтимоий тажрибанинг бир қисми эди: кундалик муҳитдаги ноқулай паллада биз гўзалликни ҳис эта оламизми? Унга баҳо бериш учун тўхтаймизми? Кутилмаган вазиятда истеъдодни таний оламизми?

Бу тажрибадан келиб чиқадиган хулосалардан бири қуйидагича бўлиши мумкин:

Агар биз сайёрамизнинг энг яхши мусиқачиларидан бири ижросидаги қачонлардир ёзилган энг яхши мусиқа асарларини эшитиш учун бир оз тўхташга вақт топа олмасак, агар замонавий ҳаёт суръати шу қадар ўзига қамраб, биз бу каби нарсаларга кўр ва кар бўлиб қолаётган эканмиз – у ҳолда яна қанча нарсаларни назардан қочираяпмиз экан?

9-ҚОИДА. УЛКАН ФИКРЛАШ

Номукаммалликни нишонга олиб, унга теккизгандан кўра, мукаммалликка ўқ узган ва теккиза олмаган яхшироқ. Т.Ж.Уотсон

Кенг фикрла. Каттароқ орзу қил

Қанча катта бўлса, шунча яхши. Кўламли фикрлашга шароит бўлганда камроқ нарсалар ҳақида ўйлаш – бу ўз имкониятларини чеклаш ва ўзини ёрқин истиқболлардан маҳрум қилиш демакдир. Инсонлар ҳақиқатан ҳам буюк ишларга қобилиятлидирлар, лекин исташсагина. Мана шу руҳий йўл-йўриқ билан бошла.

Кўплаб одамлар иложи йўқ деб ҳисоблаган нарсаларни орзу қилишни давом эт. Салбий фикрлаш ва ўз салоҳиятингни чеклаш ўрнига, улкан фикрлаш учун ўзингга имкон бер.

Агар сен орзу қила олишинг мумкин бўлган қанча кўп нарса ҳақида орзу қилсанг, ҳамма нарса бўлиши мумкин.

Ўз реал мақсадларингни белгилаш учун хаёлингни ўзинг тасаввур қила оладиган даражадаги орзуга ула.

Ўзингни салбий фикрлар билан чеклаш васвасасига берилма. Ўз тасаввурингни озод қилибгина, сен ҳаётда ҳақиқатан ҳам нима исташингни аниқлай оласан.

Буюк бўлишга ҳаракат қил

Қачондир яшаб ўтган буюк одамларга ўхшашга ҳаракат қил. Ўртамиёна бўлишга интиладиган одамлар ҳеч қачон улуғворликка эриша олмайди. Буюк бўлиш учун сен улуғворликка интилишинг лозим.

Сенда кўплаб одамларга ёрдам бериш зарурияти борми?

Агар мисли кўрилмаган улуғворликка эришишга қодир бўлсанг, оддий, ўртамиёна одам бўлишинг сенга нега керак?

Агар ўзингни қўлга олиб, шараф ва муваффақиятнинг юксак чўққиларига чиқишга қодир бўлсанг, барча одамлар каби яшашинг ва вақтингни бекорчи нарсаларга сарфлашнинг ҳожати йўқ.

Ўз фикрлашингни ўзгартир. Ўзингни муваффақиятга созла

Миллиардер бўлишинг учун сен миллиардер менталитетига эга бўлишинг лозим. Миллиардер менталитети – бу ақлнинг шундай ҳолатики, бунда сен ўз барча билимларингни, қобилиятларингни, кўникмаларингни қўйилган мақсадга жалб қиласан. Бу сени ўзгартирадиган нарса. Улкан нарсалар ҳақида ўйла.

Нефть магнати ҳақида масал

Бир нефть магнати шогирди билан гаплаша туриб, унинг учун улкан ва кўламдор мақсад ва режаларни чизиб берди. Шогирд устози ёзаётган рақамларга ишончсизлик билан қаради, аммо у янги, келажакнинг яна ҳам улуғвор манзараларини чизишда давом этди.

Табиийки, бу мақсадлар шогирдига жуда маъқул келди, аммо у уларни ўзига ҳеч бир татбиқ қила олмади. Шогирд учун улар ўта нореал эди, у уларга қачондир эришиши мумкинлигини хаёлига ҳам келтира олмасди.

У миллардер билан ўз шубҳаларини бўлишганида, шундай жавоб олди:

"Мен ўз бойлигимга ўзим эришганман, чунки ўз олдимга буюк режалар қўйгандим. Менинг ўзимга ҳам мақсадларим аввалига ўта кўламдор ва нореал бўлиб туюлганди, аммо, барибир, мен уларга эришдим".

У шогирдини боғига етаклади ва унга бу ерда ўсаётган улкан қовоқларни кўрсатди. Фақат қовоқлардан биттасигина кичик ва бадбашара эди, чунки у бўш шиша идиш ичида ўсаётганди.

Кўплаб одамларнинг кулфати шундаки, – деди миллардер, – улар олдиндан ўртамиёна натижага созланиб олишган.

Бизнинг ютуқларимиз қўйилган мақсадлар билан белгиланади. Биз шиша идишда ўсган қовоқ каби улар ичида “ўсамиз”. Афсуски, кўпчилик одамлар мўлжални ўта паст олишади, бу уларнинг юксалишини чеклаб қўяди.

Агар сен бир доллар ишлаб топиш ҳақида орзу қилаётган бўлсанг, у ҳолда ҳаёт сени бор-йўғи бир доллар билан мукофотлайди.

Планкани юқори қўй. Одамларни ҳайратлантир

Ўз-ўзингдан “Мен билан чамбарчас боғланиб кетиши лозим стандартлар қандай бўлиши лозим?” деб сўраб кўр. Бу стандартларни белгила ва уларга амал қил. Фирибгарлик қилма. Ҳаракат қувватини тутиб туриш учун планкани яна ҳам юқорироққа кўтаравер.

Юқори мақсадларни амалга ошмайдиганларидан ажрата билиш муҳим

Агар планкани ўта юқори қўйсанг – куйиб қоласан, агар ўта паст бўлса – натижа ҳам ўртамиёна бўлади. Шу сабабли энг яхши йўл – бу битта асосий ва жуда жиддий мақсадни белгилаш ва уни яна ҳам кичик бўлакларга бўлиш керак      .

Глобусни микроскоп билан алмаштириб тур

Улкан фикрла, аммо муҳим жиҳатларни қараб чиқаётганда, танлаган ҳолда, тафсилотларга ўт.

Тангри томонидан сенга мўлжалланган қисмат тасаввур қила олганингдан кўра каттароқ

Разм сол, дунёда ўз имкониятларидан паст яшаётган жуда кўплаб одамлар мавжуд, бунинг сабаби улар исрофгарчилик ҳаёт ҳақидаги фикрдан айбдорлик ҳисси билан совурилиб кетишади. Яратган эгам ўзинг эга бўлишинг мумкин нарсалардан энг яхшисига эга бўлишни ва бўлишинг мумкин кишилардан энг яхшиси бўлишни сенга берди. Энг яхши нарсалар айнан сен учун қилинди. Агар сен бўлмасанг, унда ким?

Катта одам ҳам, кичкина одам ҳам бир пайтнинг ўзида битта мақсад томон йўлга чиқиши мумкин, аммо кичкина одам – унда тўхтаб қолиш учун, катта одам эса – ундан яна ҳам узоқроқ бориш учун йўлга чиқади.

Бургут пашшаларни овламайди.

Дарахт тепасига чиқиш хавфли, аммо одатда энг пишган мевалар айнан ўша ерда бўлади.

Заиф одамлар йўқ, биз табиатдан ҳаммамиз кучли яратилганмиз. Бизнинг фикрларимиз бизни заиф қилади.

Беадаб лексика, шортилар ёки дипломнинг йўқлиги катта ишлар қилишга ҳеч ҳам халақит қилмайди.

Қаҳрамонлар идеаллар билан, истеъмолчилар эса инстинктлар билан яшайди. Авадхут Свами

Мен худо бўлишни истагандим, аммо фақат Шекспир бўла олдим. Агар бор-йўғи мен бўлишни истасанг, унда сен ким бўласан? Шекспир.

Бургут ҳақида масал

Бир куни одам бургутнинг тухумини топиб олди ва уни товуққа бостирди. Бургутча жўжалар билан ўсди ва уларга ўхшаб қолди: у улардек қақақларди, чувалчанг қидириб тупроқни титарди, қанотларини қоқиб, учишга ҳаракат қиларди.

Йиллар ўтди. Кунлардан бир куни катта бўлган бургут осмонда мағрур қушни кўриб қолди. У аҳён-аҳёнда катта қанотларини силкитганича, шамол шиддатини ўзгача назокат билан енгиб учарди.

Мафтун бўлиб қолган бургут сўради:

– Ким бу?

– Бу бургут, барча қушлар шоҳи, – деб жавоб берди қўшниси. – У осмонга тегишли. Биз, товуқлар, эса ерга тегишлимиз.

Шундай қилиб бургут товуқ каби яшаб ўтди ва товуқ каби ўлди, чунки келиб чиқиши товуқ эканига ишонар эди.

Сен истайсанми ёки йўқми, атрофингдаги муҳит сенга таъсир кўрсатади, буни эсдан чиқарма, шунингдек бу муҳитнинг чеклаб қўювчи эътиқодлари умуман сенинг қобилиятларинг мезони бўла олмаслигини ҳам ёдда тут.

10-ҚОИДА. ҚУЛАЙЛИК ҲУДУДИДАН ЧИҚИШ

Яланг оёқлар ҳеч қачон оёқ кийими борлардан қўрқишмайди.

Нима учун қулайлик ҳудудидан чиқиш кераклигининг учта сабаби

Жуда қадимий ва жуда тўғри ибора бор: “Балиқ чуқур жойни, инсон эса яхши жойни излайди”. Бу мутлақо тўғри ва табиий. Ҳар бир инсон ўз ҳаётини кўпроқ қулай ва ёқимли қилишга интилади. Яшаш майдони каттароқ, машинаси тезюрарроқ, тўшаги юмшоқроқ, компьютери кучлироқ бўлишини истайди. Тамаддуннинг бу инъомларидан воз кечиш мутлақо телбалик бўлган бўлар эди.

Аммо айнан, ҳаммаси изига тушган ва ҳаёт маълум маънода муваффақиятли келганини тушунган пайтингда, ҳафсала билан яратилаётган қулайлик ҳудуди ўзида улкан хавфни яшириб турган бўлиб чиқади. Бу хавф нимадан иборат ва нима учун биз ундан узоқроқ қочишимиз керак?

Хўш, хотиржам қулай яшашнинг нимаси ёмон? Сен ўзингни хотиржам сезасан, ҳаётингда таваккаллар йўқ, ишларинг кетишидан мамнунсан ва бирор нарсани ўзгартириш учун ҳеч қандай зарурият сезмайсан. Эҳтимол, сен ўзингни ҳаддан ташқари бахтли ёки 100% қониққан инсон деб ҳис қилмассан, аммо, лоақал, сен ўзингни қулай ҳис қиляпсан, шундай эмасми? Йўқ!

Ҳар доим сенинг қулайлик ҳудудинг ўз-ўзини алдашнинг натижаси бўлиб келган. Сен ҳозирги ҳолатингга яхшироқ муқобил йўқлигини, уни яратиш учун сен анча кўп куч сарфлаганингни, ҳаётда бирор нарсани ўзгартириш учун энди анча кечлигини ўз-ўзингга гапириб келасан. Сен анчагина қулай бўлса ҳам битта жойда тўхтайсан ва ўз қўлларинг билан ҳаётингнинг барча қойилмақом истиқболларини йўққа чиқарасан.

Қулайлик ҳудуди сен учун йўлингнинг сўнгги нуқтасига айланади.

Нима учун бу юз беради?

Биринчидан, сен юмшоқ бўлиб боряпсан

Бир муддат илиқ сувли ваннага солиб қўйилган одам билан нима юз беради? У бўшашади, юмшаб қолади. Сувда бўлиш анчагина узоқ вақт давом этсачи? Тўғри, у заволга учрай бошлайди. Унинг мушаклари фаолликни йўқотади ва тез орада у нафақат югуриш, балки ҳатто шунчаки жойидан туришга мажоли қолмайди.

Аммо бу фақат танага тааллуқли эмас. Бизнинг миямиз билан ҳам шундай нарса юз беради. Мураккаб вазифаларни ечиш зарурияти йўқлиги мияни суюқлашишига ва фикрлаш равшанлиги, ўрганиш ва қарор қабул қилиш қобилияти йўқолишига олиб келади. Сен ҳар куни битта траектория бўйлаб ҳаракатланадиган ва ҳар куни бир хил вазифаларни бажарадиган “сабзовот”га айланиб қоласан.

Ҳолбуки, ҳаётингдаги қайси давр сен учун энг самарали ва ижодий бўлганини эслаб кўрчи? Ишончим комилки, булар энг тўқ ва қулай пайтлар эмасди. Бировлар талабаликнинг уйқусиз тунларини, бошқалар ҳаётлари учун хавфли саёҳатлар ва вазиятларни, яна баъзилар ҳаммасини қайтадан бошлашга тўғри келган ҳаётининг инқирозли даврларини эслайди.

Кема учун бандаргоҳ хавфсизроқ, аммо уни бунинг учун қуришмаган

Иккинчидан, сен ҳаётий мақсадлардан воз кечяпсан

Ҳар бир ёки қарийб ҳар бир киши мия пўстлоғи остидаги теран жойда ҳаётининг энг ардоқли бир мақсадини асраб келади. Ҳа, худди “Парижни кўриш ва ўлиш” орзуси каби. Энг қизиғи, кўпинча бу мақсадлар жуда ҳам хаёлий ва эришиб бўлмас эмас. Аммо нимадир ҳар доим бизга халақит қилади. Биз ўз мақсадимизни тобора кейинга ва кейинга сураверамиз, атрофимизда қулайлик ҳудуди ўсиб борган сари у амалда қўл етиб бўлмас орзуга айланади. Чунки бир оз бўлса ҳам иссиқ ваннани тарк этиш ва кўчага чиқиш қанчалик қийин.

Учинчидан, сен ўзингни шунчаки билмай ўтишинг мумкин

Фақат қийинчиликларда инсоннинг ҳақиқий юзи намоён бўлади деган фикр бор, бу бутунлай тўғри. Сен иссиқхона шароитларида бутун ҳаётингни яшаб ўтишинг ва ҳеч қачон аслида нимага қодир эканлигингни билмаслигинг мумкин. Сен ҳақиқатан ҳам жасур ва тадбиркор бўла оласанми? Сен ҳақиқатан ҳам сабр ва сабот кўрсата оласанми ёки бу сенга шунчаки шундай туюляптими? Қулайлик ҳудудидан чиқиш ва, ўзинг учун бўлса ҳам, аслида қандай одам эканлигинг ва имкониятларинг ҳадди қаерда яшириниб ётганини тушуниб етиш пайти келди. Ишонтириб айтаманки, натижа сени албатта ҳайратга солади.

Қулайлик ҳудуди эрта ёки кеч ҳар қандай инсон учун унинг ривожланишини тўхтатадиган ва ҳаётни сезгилар таъсирчанлигидан маҳрум этадиган омилга айланади. Ҳаётингнинг энг қизиқ онларини эслаб кўр. Албатта уларнинг кўпчилиги айнан сен қандайдир ўзгача, экстремал, одатий тартиб доирасидан чиқадиган нарсалар қилган лаҳзалар билан боғлиқ бўлиши керак. Ўз қулайлик ҳудудингдан чиққандинг.

Хўш, нима учун буни яна қилмаслик керак?

Қулайлик ҳудудидан чиқ

Қулайлик ҳудудидан чиқ ва ундан узоқроқ юр. Биз ўз қулайлик ҳудудимизда турганимизда, аҳамиятга арзигулик ҳеч нарса юз бермайди.

Одатланган нарсага ёпишиб олма

Агар сен одатланиб қолган нарсанг доирасидан чиқишга қарор қилмасанг, сен ҳеч қачон қўрқувлар устидан ғалаба қозониш ва қанот чиқариш қувончини билмайсан. Ривожланиш сенинг қулайлик ҳудудинг ташқарисида юз беради.

Барқарорлик ўликлар учун

Мен одамларнинг кўпинча “Менга барқарорлик керак” деб айтаётганларини эшитганман. Мен бунга шунчаки “Барқарорлик ўликлар учундир” деб жавоб бераман.

Қулай уячангдан сакраб чиқ

Бир кунмас бир куни қуш учишни ўрганиши учун пастга сакрашига тўғри келади. Сен бошқаларнинг парвозини кузатиб, инингда ўтиришинг ва бахтли бўлишинг мумкин эмас.

Оқимга қарши суз

Қулайлик ҳудуди сенга панд бериши мумкин. Юрилавериб текис бўлиб кетган ғилдирак изидан четга оғиб кетмасдан юриш осон, аммо энг кам қаршилик кўрсатувчи йўл энг омадсиз бўлиб чиқиши мумкин. Баъзида бу йўл бўйлаб юриш жойда депсиниб туриш билан баробар.

Агар шунчаки қулайлик ва қийинчиликлар йўқлиги сени тўла қониқтирса – жуда соз, аммо сен ҳаётдан бутунлай бошқа нарсани исташинг лозим.

Ўз қўрқувларинг билан кураш

Буюклардан кимдир ҳар куни ўзинг қўрққан нарсалардан бири билан шуғулланишни маслаҳат берганди. Бу жуда қийин, аммо муҳим.

Ҳаммада қўрқув бор

Чиройлилар ҳам, истеъдодлилар ҳам, ақллилар ҳам, омадлилар ҳам янги нарсани бошлаш, одатий муҳитдан чиқиб кетиш, таваккал қилиш, одатланмаган ниманидир қилишдан қўрқишади. Яқинлари учун, иши учун, баъзан ҳаёти учун хавотир бўлади. Яна бошқа нарсалар ҳам бор. Қўрқув давом этаверади.

Тажрибанг, амалиётинг, ишончинг, ҳурматинг, пулинг, истеъдодинг қанчалар бўлмасин, аммо ҳар сафар янги юксакликка жазм қилинганда, ҳар сафар саҳнага чиқилганда, ҳар сафар яқинларига қайрилганда – у ёки бу даражада қўрқув бўлади. Бу табиий. Бу сен ҳали тириклигингдан далолат. Демак, қўрқув орқали, ундан бутунлай халос бўлишга интилмасдан, олдинга бориш керак.

Ўз қўрқувларинг кўзига боқ

Нафақат қара, балки у билан жанг қил. Бу ерда кескин усуллардан фойдаланиш лозим.

Баландликдан қўрқасанми? Парашют билан сакрашга бор.

Бошлиғингдан қўрқасанми – унинг олдига янги рационализаторлик таклифлари билан бор.

Нотаниш кампаниялардан қўрқасанми – нотаниш давраларга, базмларга олға. Ёлғизлик пайтида эски ошнанг билан суҳбатлар ортига беркиниб ўтириш ўрнига ҳам шу усулни танла.

Мана шунақа дала шароитларида ўрган.

Бошқача яшашга ҳаракат қилиб кўр

Энг майда-чуйдаларгача янгича яшашга ҳаракат қилиб кўр. Спортнинг янги тури билан шуғуллан. Олдин ҳеч қачон қилмаган нарсани қилишга уриниб кўр. Ҳар сафар одатдаги ишлар билан шуғулланаётганда, ҳозирнинг ўзидаёқ мен нимани бошқача қила олишим мумкин деб ўзингдан сўраб кўр. Ўзингда янги нарсаларни синаб кўриш, топталган сўқмоқларни секин-аста тарк этиш одатини ярат.

Ўз чегараларингдан сакраб чиқ

Агар қаергадир ҳали бормаган бўлсанг, бу ўша ер сенга ёқмаслигидан далолат бермайди. Агар нимадир сенинг мажбуриятларингга кирмаса, бу сен уни қила олмаслигингни билдирмайди. Қайси лигада ўйнашни фақат сен ҳал қиласан.

Сен зерикарли ҳаёт кечиряпсан

Кўплаб кишиларнинг ҳаёти ўзгаришларсиз кечади, бу зерикишга олиб келиши мумкин. Одамзод фан ва техниканинг сўнгги ютуқларидан баҳраманд бўляпти, атрофимиздаги дунё оддий ва нисбатан хавфсиз, унда саргузаштларга жой қолмаган. Эскича тушунчалар гирдобига тортади.

Аммо ҳаётга турли-туманлик киритиш учун кўплаб усуллар мавжуд. Олдингда сени одатдаги маромингдан чиқариб юборадиган ва ҳатто қўрқитадиган нарсани қилишни мақсад қилиб ол – ишон, сени уйғотадиган, ғафлатдан чиқарадиган, ҳайратлантирадиган ва мафтун этадиган жуда кўп нарсалар топилади.

Қафасингдан чиқ

Қафас ташқарида эмас, биз ундан чиқа олмаймиз, чунки у бизнинг миямиз ичида. Кўзпаналарни ташла, қафасдан чиқ, дунёга очиқ кўзлар билан қара. Ўзинг истаган барча нарсага қўлинг етади. Бу фақат сенинг истагинг. Ягона нарса – биринчи омадсизликдан сўнг орқага чекинмаслик керак.

Масал: Ўзи қаердасиз?

Фалокат туфайли ҳалок бўлган бир гуруҳ одамлар бизникига жудаям ўхшаб кетадиган дунёга тушиб қолишганини пайқаб қолишди. Бу дунёда барча қулайликлар ва турли-туман ўйин-кулгулар бисёр эди. Бир пайтнинг ўзида одамлар дўзахда эканликларини билиб қолиб, яна ҳам қаттиқ ҳайратга тушишди.

Енгил ҳаётни истаганлар – унга эга бўлишди. Пул, мол-дунё истаганлар – уни олишди. Барча турдаги амбициялар қониқтирилди. Дўзахда истаган нарсани олишга кўмаклашувчи кўплаб иблислар бор эди.

Аммо “шикоятлар куни” деб аталган кунларнинг бирида бир талай дўзах аҳолиси катта иблис қабулига келиб, шундай дейишди:

– Биз бу ерда ажойиб ҳаёт кечиряпмиз: тинимсиз базмлар, ёрқин кечалар, ҳар қандай ўйин-кулгу мавжуд. Аммо биз кундан-кун заифлашиб бораётганимизни ва бир-биримиздан узоқлашаётганимизни сезиб қолдик, осонгина эга бўлган нарсаларимизни жуда тез йўқотяпмиз…

– Хўш, нима бўпти, – ҳайратланибди иблис, – сизлар ахир дўзахдасизлар-ку, ёки қаердасиз ўзи?

Сен ўзгартиришинг керак бўлган ягона одам – бу сенсан

Сенинг ҳозирги ҳолатинг бу олдинги ҳаракатларинг натижаси. Сабаб ва оқибат қонунини ҳеч ким бекор қилмаган. Мана ўйлаб кўр, эртага бу натижа бошқача бўлиши учун бугун нима қилиш керак?

Ичингда ва ташингдаги сен билан юз бераётган барча нарсанинг сабаби – баҳоналар, феъл-атворинг оқибати. Сенинг душманинг – мағрурлигинг.

Жилов қоидаси

99% одамлар жилов қоидаси бўйича яшайди.

Ҳаётингда бир марта бўлса ҳам дўкон олдида хўжайинини кутиб турган итга, ҳойнаҳой, кўзинг тушган бўлса керак, унинг жилови ердан чиқиб турган қозиққа шунчаки илиб қўйилган, бу темир парчасидан жиловни чиқариб олишдан осон нарса йўқдек туюлади, ит тишлари, тумшуғи билан уни кўтариши, сакраши, орқа оёқларида туриши мумкин – усуллар тиқилиб ётибди…

Аммо кучукча буни билмайди ёки эркин бўлишни истамайди, ахир хўжайин билан ёнма-ён иссиқ, қулай, ҳар доим емиш, сув, бошпана бор… Қаерда унга яхши эканлигини ким ҳам билади – хўжайин билан уйдами ёки қишу совуқлари, қору-ёмғирлари бўладиган эркинликдами… Эркинлик ва хавфсизлик қонуни эсла.

Инсон ҳам худди шундай… иссиқ, қулай офисда ўтиради, қаҳва ичиб, бутербродлар ейди, ҳар оқшом уйга қайтади, ҳар тонг яна иссиқ ва қулай офисига келади, бу ерда уни “хўжайини кутиб туради”, эҳтимол уни ҳеч қачон кўрмас ҳам…

Занжирланган итга ўхшаб инсон атрофида “эркинликка чиқиш учун” кўплаб имкониятлар мавжудлигини кўрмайди ёки кўришни истамайди, шунчаки атрофга назар солиш ва нима қилиш кераклигини тушуниш кифоя.

Аммо итдан фарқли ўлароқ, инсон “эркинликда” ўзини иссиқлик билан ҳам, қулайлик билан ҳам таъминлай олиши мумкин, фақат истаса бўлгани… Балки уриниб кўриш керакдир, балки қулайлик ҳудудидан чиқиш ва “ўз эркининг хўжайини” бўлиш пайти келгандир?

Масал. Ёруғ жойдан жавоб қидирма

Бир киши тунда чироқ тагидаги майсазор устида ниманидир қидирар эди.

Бошқа одам унинг олдига келди ва сўради:

– Нима излаяпсиз?

Киши жавоб берди:

– Хонадоним калитини.

– Қаерда йўқотдингиз?

– Ана у ерда.

– Нима учун бу ердан излаяпсиз

– Бу ер ёруғроқ-да.

Кулгули, а? Мен бундай демаган бўлардим. Биласанми, биз жуда тез-тез шу каби бемаъни иш қиламиз. Саволларимизга жавобларни ёруғ жойдан излаймиз. Даромад излаб ёруғ жойда, бизсиз ҳам рақобат юқори бўлган жойда бизнесимизни яратамиз. Аслида эса бизни бойликка етаклайдиган пуллар, ана у жойда, қоронғуликда ётибди. Аммо биз қайсарлик билан ёруғ жойдан излашда давом этамиз. Биз у орқали ҳақиқий пуллар ишлаб топиш мумкин бўлган қандайдир янги ва ноёб нарса яратиш ўрнига, шаҳримизда ўн еттинчи тўйхонани очишга пул сарфлаймиз.

Бу туннелли, стереотипли ёки қулайликдаги фикрлаш деб аталади. Шу сабабли ўзингда ноанъанавий фикрлашни ривожлантириш учун ҳаракат қил.