Həmin axşam mən yağışın altında senzura idarəsindən evə, “Florida” otelinə qayıdırdım. Yağış lap zəhləmi tökmüşdü və mən boğazımı yaşlamaq üçün yarıyolda “Çikote” barına girdim.

Artıq ikinci qış idi ki, Madridi fasiləsiz atəşə tuturdular. Hər şey – tənbəki də, əsəblər də tükənmək üzrə idi, adam daim aclıq hiss edirdi və birdən özündən asılı olmayan şeylərə, məsələn, havanın pis olmasına mənasız yerə əsəbiləşirdi. Əlbəttə, yaxşısı bu olardı ki, düz evə gedim. Ancaq otelə hardasa beş məhəllə qalmış gözüm barın qapısına sataşmışdı və mən əvvəlcə bir stəkan nəsə içib sonra yoluma davam etməyi, mərmilərin altını üstünə çevirdiyi palçıqlı Qran-Via küçəsi ilə qalan beş-altı məhəlləni də qət etməyi qərara almışdım.

Bar adamla dolu idi. Nə piştaxtaya yaxın durmaq olurdu, nə də boş masa gözə dəyirdi. Tüstü-duman, ahəngsiz mahnı sədaları, hərbi geyimli kişilər, yaş dəri gödəkçələrin iyi… Bir stəkan içki üçünsə əlini barmeni üçqat mühasirəyə almış adamların başı üzərindən uzatmaq lazım gəlirdi.

Tanış ofisiant hardansa mənə bir stul tapdı və mən qayışbaldır, solğunbənizli, yekəxirtdək bir almanın yanında masa arxasında əyləşdim. Onun senzurada xidmət etdiyini bilirdim. Yanında tanımadığım daha iki nəfər oturmuşdu. Masa, demək olar ki, otağın ortasında, girişdən sağda idi.

Mahnı səsindən adam özünün dediyini də eşitmirdi, amma mən kinə qatılmış cin sifarış etməyə nail oldum. Bu, soyuqdəyməyə qarşı lazım idi. Axı yağışa düşmüşdüm. Barda adam əlindən tərpənmək olmurdu, hamı şən əhvali-ruhiyyədə idi. Hələ özünü tam tutmamış naməlum bir katalon içkisinin dadına baxan hər kəsin kefi kök, hətta deyərdim ki, həddindən artıq kök idi. Tanımadığım adamlar bir-iki dəfə kürəyimi döyəclədilər. Bizim masanın arxasında oturan qız mənə nəsə deyəndə isə heç nə eşitməsəm də, cavab verdim:

– Əlbəttə.

Ora-bura boylanmaqdan yorulub mənimlə eyni masa ətrafında oturanların üzünə baxdım və anladım ki, qız çirkindir, dəhşətli dərəcədə çirkindir. Ofisiant geri qayıdanda isə məlum oldu ki, bayaq qız mənə onlarla birlikdə içməyi təklif edirmiş. Onu müşayiət edən oğlan çox da qətiyyətli deyildi, ancaq qızın qətiyyəti ikisinə də bəs edirdi. Kobud, kəskin sifət cizgiləri var idi, bədən quruluşuna görə isə şir təlimçisini xatırladırdı. Yanındakı oğlansa həç məktəbli pencəyini və qalstukunu çıxartmasa yaxşı idi, amma çıxarmışdı. Başqaları kimi dəri gödəkçə geymişdi. Sadəcə, oğlanın ködəkçəsi quru idi, belə anlamaq olardı ki, onlar hələ yağış başlamamışdan burada oturublar. Qızın da əynində dəri gödəkçə var idi, özü də sifət tipinə yaraşırdı.

Mən artıq birbaşa evə getməyib “Çikote”yə baş çəkməyimə peşman olmuşdum. Bu saat əynimi dəyişib quru paltar geyinmişdim, uzanmışdım, ayaqlarımı qaldırıb çarpayının başına qoymuşdum və kef edirdim. Həm də qarşımdakı cütlüyə baxmaq məni bezdirmişdi. Həyatda yaşamağa vaxtımız az, eybəcər qadınlarsa yer üzündə həddindən artıq çoxdur və indi, bu masa arxasında oturan zaman belə fikrə gəldim ki, yazıçı olmağıma, bu üzdən də hər şeyi bilmək həvəsimə baxmayaraq onların evli olub-olmadıqları, bir-birindən niyə xoşları gəldiyi, siyasi baxışları, kimin o birinin əvəzinə pul ödədiyi, digər problemləri məni qətiyyən maraqlandırmır. Belə qənaətə gəldim ki, onlar, yəqin, radioda işləyirlər. Adətən, Madriddə qəribə adamlara rast gələndə sonradan məlum olurdu ki, radioda işləyirlər. Nəsə bir söz deməyin xatirinə, hay-küyün içində eşidilmək üçün qışqıra-qışqıra soruşdum:

– Siz radiodansınız?

– Bəli, – qız cavab verdi.

Elədir ki var, radiodandırlar.

– Necəsiniz, yoldaş? – deyə bu dəfə yanımdakı almana müraciət etdim.

– Əla. Bəs siz?

– Gördüyünüz kimi, suyun içindəyəm, – dedim.

O, başını yana əyərək gülümsədi və soruşdu:

– Çəkməyə bir şey varmı?

Mən sonuncu qutularımdan birini almana uzatdım. O, qutudan iki siqaret çıxartdı. Qətiyyətli qız da ikisini, məktəblini xatırladan cavan oğlansa birini götürdü.

– Yenə götürün, – mən qışqırdım.

– Yox, sağ olun, – oğlan cavab verdi, onun əvəzinə siqareti alman götürdü.

– Etiraz etmirsiniz ki? – o gülümsədi.

– Əlbəttə yox, – dedim, hərçənd böyük məmnuniyyətlə etiraz edərdim. Bunu o özü də bilirdi, amma ürəyi elə siqaret çəkmək istəyirdi ki, başqa əlacı yox idi.

Birdən mahnı kəsildi, aralığa tufanqabağı sakitliyi xatırladan sükut çökdü və qışqırmadan söhbət etmək imkanı yarandı.

– Siz çoxdan buradasınız? – qətiyyətli qız soruşdu.

– Çoxdan, amma fasilələrlə, – mən cavab verdim.

– Biz sizinlə söhbət etməliyik, – alman dedi. – Ciddi söhbət. Nə vaxt görüşə bilərik?

– Mən sizə zəng edərəm, – dedim.

Bu alman çox qəribə alman idi və yaxşı almanlardan heç biri onu sevmirdi. Özünü inandırmışdı ki, gözəl royal çalır. Amma onu royala yaxın buraxmasan, üstəlik, əyyaşlıq edib qeybət qırmasa, babat alman olardı. Lakin bunların heç birini ona tərgidə bilmirdilər.

O, son dərəcə gözəl qeybətçi idi və Madrid, Valensiya, Barselona, eləcə də ölkənin digər siyasi mərkəzlərində yaşayan istənilən adam haqqında onu gözdən salacaq nəsə bilirdi.

Lakin qəflətən təzə mahnı oxumağa başladılar, qışqıra-qışqıra qeybət qırmaq isə elə də rahat deyildi. Vəziyyət vaxtımın olduqca darıxdırıcı keçəcəyindən xəbər verdiyindən hamını içkiyə qonaq edib barı tərk etmək qərarına gəldim.

Hər şey də elə bu vaxt başladı. Qəhvəyi kostyumlu, ağ köynəkli, qara qalstuklu, saçları iri alnından dala daranmış və təlxəklik eləyə-eləyə masadan-masaya keçən bir kişi pulverizatordan ofisiantın üstünə maye sıçratdı. Ofisiant özündən çıxdı.

– No hay derecho. – Bu, ispaniyalının dilindən çıxan ən sadə və ən ciddi etiraz: “İxtiyarınız yoxdur” demək idi.

Hərəkəti özünə xoş gələn və sanki nə etdiyini anlamayan pulverizatorlu adam az qala iki ildir müharibə getdiyini, hamımızın mühasirəyə düşmüş şəhərdə olduğumuzu, əsəblərin gərildiyini və barda özündən başqa cəmi üç mülki geyimli adamın oturduğunu nəzərə almadan ikinci ofisiantın da üstünə maye sıçratdı.

Mən gizlənməyə yer tapmaq məqsədilə ətrafa göz gəzdirdim. İkinci ofisiant heç də birincidən az hiddətlənmədi, “atıcı” isə şitənərək onun üstünə daha iki dəfə maye sıçratdı. Qətiyyətli qız da daxil olmaqla bəziləri bunu zarafat kimi qəbul edirdilər. Lakin ofisiant dayanıb başını buladı. Onun dodaqları əsirdi. Bu, yaşlı adam idi və mən bilən, “Çikote”də artıq on il idi ki, işləyirdi.

– No hay derecho, – o, ləyaqətlə dedi. Camaat arasında yenə gülüş səsləri eşidildi. Zarafatcıl kişi isə mahnı oxuyanların səslərini kəsdiklərinə fikir vermədən öz pulverizatorundan daha bir ofisiantın boynunun ardını islatdı. Üçüncü ofisiant əlindəki məcməyinin köməyi ilə müvazinətini saxlayıb geri döndü.

– No hay derecho, – dedi.

Artıq bu, etiraz deyildi. Bu, ittiham idi və hərbi geyimdə olan üç nəfərin ayağa qalxdıqlarını, zəhlətökən kişini qamarladıqlarını, onunla birlikdə fırlanan qapıdan çıxdıqlarını gördüm. Küçədən üç hərbçidən birinin kişinin sifətinə vurduğu zərbənin səsi eşidildi. Kimsə yerə düşmüş pulverizatoru götürüb qapıdan bayıra atdı.

Üçü də bara ciddi, təkəbbürlü, hansısa vacib bir vəzifəni yerinə yetiriblərmiş kimi qayıtdı. Sonra qapının ağzında yenidən o kişi göründü. Saçları gözünün üstünə tökülmüşdü, üzü qanın içində idi, qalstuku yana əyilmiş, köynəyi cırılmışdı. Əlində həmin pulverizator var idi. Kişi vəhşicəsinə ora-bura baxa-baxa içəri girən kimi əlini irəli uzadıb hara gəldi, hamının üstünə maye sıçratmağa başladı.

Mən həmən üç nəfərdən birinin ayağa qalxıb onun qabağına keçdiyini gördüm. O adamın üzünü də gördüm. Sonra daha bir neçə nəfər də qalxdı və «atıcı»nı masaların arası ilə sol küncə sıxışdırmağa başladılar. «Atıcı» dəli kimi müqavimət göstərirdi. Atəş açılanda mən qətiyyətli qızın əlindən tutub onunla birlikdə mətbəx qapısına doğru atıldım.

Amma qapı bağlı idi, çiynimlə onu itələsəm də, açılmadı.

– Ora, piştaxtanın arxasına girin, – dedim. Qız əyildi.

– Uzanın, – dedim və onu döşəməyə itələdim. Qız qəzəbləndi. Masanın altında gizlənən almandan və uzaq küncdə az qala divara yapışmış məktəbliyə oxşayan yeniyetmədən başqa bütün kişilərin əlində tapança var idi. Sarı rəngə boyanmış saçlarının dibi qaralan üç qadın sol tərəfdə divarboyu skamyanın üstünə çıxmışdı. Qadınlar barmaqlarının ucunda dayanaraq adamların başları üstündən boyunlarını uzadır, irəlidə nəsə görmək istəyir və aramsız ciyildəyirdilər.

– Mən qorxmuram, – qətiyyətli qız dilə gəldi. – Buraxın. Axı bu, gülməlidir.

– Olmaya, istəyirsiniz sizi bu meyxanada atışmada güllələsinlər? – soruşdum. – Əgər aramızda ölən igidin dostları varsa, vurçatlasın başlayacaq.

Amma, görünür, barda onun dostları yox idi, çünki tapançalar tədricən qoburlara və ciblərə qoyuldu, ciyildəyən sarışınları skamyadan düşürdülər və sol küncə yığışanlar öz yerlərinə qayıtdılar. Pulverizatorlu adam isə arxası üstə sakitcə döşəmədə uzanmışdı.

– Polis gələnə qədər heç kim bayıra çıxmasın! – kimsə qapının ağzından qışqırdı.

Əli karabinli iki polis küçə patrulundan aralanıb girişdə dayanmışdı. Bu vaxt mən altı nəfərin meydana çıxmağa hazırlaşan futbolçular kimi bir-birinin ardınca düzülərək qapıdan sivişib çıxdıqlarını gördüm. Bunlardan üçü «atıcı»nı küçəyə dartanlar idi. Biri də onu güllələyən idi. Onlar polislərin yanından bu işə heç bir aidiyyəti olmayan kənar şəxslər kimi keçdilər. Bundan sonra polislərdən biri əlindəki karabinlə yolu kəsib elan etdi:

– Heç kim çıxmır. Hamı bir nəfər kimi yerində qalır.

– Bəs onları niyə buraxdınız? Niyə bizə olmaz, onlarasa olar?

– Onlar aviamexaniklərdir, aerodroma getməli idilər, – kimsə izah etdi.

– Əgər kimisə buraxıblarsa, qalanlarını saxlamaq axmaqlıqdır.

– Təhlükəsizlik xidmətinin əməkdaşlarını gözləmək lazımdır. Hər şey qanun və qaydalar çərçivəsində olmalıdır.

– Başa düşün, əgər, heç olmasa, bir adam buranı tərk edibsə, yerdə qalanları saxlamaq axmaqlıqdır.

– Heç kim çıxmır. Hamı yerində qalır.

– Kefdir, – qətiyyətli qıza dedim.

– Kef-zad deyil. Dəhşətdir.

Biz artıq döşəmədən qalxmışdıq və qız pulverizatorlu adamın uzandığı yerə tərəf baxırdı. O, əllərini geniş açıb uzanmışdı, ayağının biri qatlanmışdı.

– Gedim yazığa kömək edim. O, yaralıdır. Niyə kimsə kömək etmir, yarasını sarımır?

– Mən onu rahat buraxardım, – dedim. – Özünüzü bu işə qatmayın.

– Axı bu, qəddarlıqdır. Mən şəfqət bacıları üçün kurs keçmişəm və ona ilkin tibbi yardım göstərəcəyəm.

– Lazım deyil, – dedim. – Ümumiyyətlə, ona yaxın getməyin.

– Axı niyə? – Qız çox həyəcanlanmışdı, əsəbindən, demək olar, əsirdi.

– Çünki o ölüb, – mən dedim.

Polislər gələndən sonra bizi üç saat saxladılar. İşlərinə bütün tapançaları iyləməkdən başladılar. Bu yolla kimin atəş açdığını aydınlaşdırmağı düşünürdülər. Ancaq qırxıncı tapançaya çatanda, deyəsən, bezdilər. Onsuz da içəridə hər yandan nəm dəri gödəkçə iyi gəlirdi. Sonra onlar mərhum «qəhrəman»ın yanındakı masanın arxasında əyləşib sənədləri yoxlamağa başladılar. Yerdə uzanıqlı qalmış «qəhrəman» isə özünün boz mum oxşarını xatırladırdı – boz mum əllər, boz mum sifət.

Cırılmış köynəyinin altından «atıcı» heç nə geyməmişdi, ayaqqabısının altlığı isə yırtılmışdı. İndi, döşəmədə uzanmış vəziyyətdə o, balaca və yazıq görünürdü. Sənədləri yoxlayan mülki geyimli iki polisin oturduğu masaya yaxınlaşanlara onun üstündən adlamaq lazım gəlirdi. Qızın əri sənədlərini gah itirir, gah tapırdı. Haradasa buraxılış vərəqi olmalı idi, amma yoxa çıxmışdı və o, qan-tər içində ciblərini ələk-vələk edirdi. Nəhayət, buraxılış vərəqi tapıldı. Qızın əri vərəqi başqa cibinə qoyub yenidən axtarışa başladı. Üzünü tər basdı, saçları islanıb buruq-buruq oldu və o, qıpqırmızı qızardı. İndi belə təəssürat yaranırdı ki, onun təkcə məktəbli paltarı yox, aşağı sinif şagirdlərinin taxdığı günlüklü papağı da çatışmır. Deyirlər, həyəcan insanı qocaldır. Amma açılan atəş onu on il cavanlaşdırmışdı.

Oturub gözlədiyimiz vaxt qətiyyətli qıza söylədim ki, bütün bu baş verən hadisələrdən yaxşı bir hekayə çıxar və çox güman ki, mən nə vaxtsa onları qələmə alacağam; məsələn, altı nəfərin sıraya düzülüb qapıdan çıxmaları təsirli səhnə deyilmi? Qız hiddətləndi və dedi ki, bu barədə yazmaq olmaz, çünki İspaniya Respublikasının işinə zərər dəyə bilər. Mən etiraz edib cavab verdim ki, İspaniyaya çoxdan bələdəm və hələ köhnə vaxtlar, monarxiya dövründə Valensiyada, Allah bilir, nə qədər adam güllələyiblər. Respublika yaranmazdan yüz illər əvvəl Əndəlisdə bir-birini navax adlanan iri bıçaqlarla doğrayıblar. Əgər mən müharibə vaxtı “Çikote” barında mənasız bir hadisənin şahidi olmuşamsa, bu barədə yazmağa tam hüququm var. Belə bir hadisə Nyu-Yorkda, Çikaqoda, ya Marseldə baş versəydi, yenə yazardım. Bu məsələnin siyasətlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Amma qız dediyinin üstündə dayanmışdı. Ola bilsin, çoxları məhz onun kimi düşünərdi, bu barədə yazmağı düzgün hesab etməzdi. Amma alman, məsələn, hesab edirdi ki, bu, maraqlı hadisədir və mən özümün sonuncu siqaretimi də ona verdim. Nəhayət, üç saatdan artıq vaxt keçəndən sonra polislər dedilər ki, biz gedə bilərik.

“Florida” otelində məndən nigaran qalmışdılar. Çünki o vaxtlar bombardmanlar zamanı siz evə piyada qayıdırdınızsa və barlar səkkizin yarısında bağlanandan sonra hələ də gəlib çıxmırdınızsa, sizə görə narahat olmağa başlayırdılar. Mən evə qayıtmağıma şad idim və elektrik sobasının üstündə şam yeməyi hazırladığımız müddət ərzində baş verən hadisəni danışdım, söhbət hamının çox xoşuna gəldi.

Gecə yağış kəsmişdi, səhər isə buralarda qışın əvvəli üçün adi olan quru, aydın və soyuq hava var idi. Birə on beş dəqiqə qalanda mən səhər yeməyindən qabaq cin içmək həvəsi ilə “Çikote” barının fırlanan qapısından içəri girdim. Həmin vaxt orada adam az olur və barmenlə iki ofisiant üçlükdə mənim masama yaxınlaşdılar. Hamısı gülürdü.

– Nə oldu, qatili tutdular? – mən soruşdum.

– Günə zarafatla başlamayın, – barmen dedi. – Onun necə atəş açdığını gördünüz?

– Hə, – mən cavab verdim.

– Mən də. Həmin vaxt mən bax orada dayanmışdım. – Barmen küncdəki masanı göstərdi. – O, tapançanı düz adamın sinəsinə dirəyib atəş açdı.

– Camaatı burada hələ çox saxladılar?

– Gecə ikiyə qədər.

– Fiambrenin dalınca isə, – barmen meyiti nəzərdə tuturdu: menyuda soyuq ət məhz belə adlandırılmışdı, – yalnız bu gün saat on birdə gəldilər. Siz, çox güman, hər şeyi bilmirsiniz.

– Əşi, hardan bilsin, – ofisiantlardan biri dedi.

– Hə, qəribə işdir, – ikinci ofisiant əlavə etdi. – Nadir hadisədir.

– Üstəlik də kədərli, – deyə barmen başını buladı.

– Hə, kədərli və qəribə, – ofisiant təsdiqlədi. – Çox kədərli.

– Nə məsələdir? Danışın.

– Çox nadir hadisədir, – barmen bir də söylədi.

– Danışın görüm. Söyləyin də!

Barmen yaxın adam kimi mənə tərəf əyildi və ağzını qulağıma yaxınlaşdırdı.

– Pulverizatorun içindəki, başa düşürsünüz, odekolon imiş. Zavallı!

– O qədər də axmaq zarafat deyilmiş, – ofisiant dedi.

– Əlbəttə, o bunu, sadəcə, gülmək üçün edirmiş. Ona acıqlanmaq lazım deyilmiş, barmen dedi. – Yazıq!

– Başa düşürəm, – mən dilləndim. – Deməli, o, sadəcə, hamını şənləndirmək istəyirmiş.

– Elə çıxır, – barmen dedi. – İşə bax, necə də kədərli bir anlaşılmazlıq.

– Bəs onun «silahı» necə oldu?

– Polis götürdü. Qohumlarına göndərdi.

– Təsəvvürümə gətirirəm, onlar necə razı qalıblar, – mən dedim.

– Hə, – barmen dedi. – Əlbəttə. Pulverizator lazımlı şeydir.

– Bəs o bədbəxt kim imiş?

– Mebel ustası.

– Evliymiş?

– Hə, arvadı səhər polislə birgə gəlmişdi.

– Bəs arvadı nə dedi?

– Özünü ərinin üstünə atdı. Elə hey “Pedro, onlar sənin başına nə oyun açıblar, Pedro? Bunu kim edib? Ah, Pedro!” deyirdi.

– Sonra polis onu aparası oldu, özündə deyildi, – ofisiant söylədi.

– Deyilənə görə, ölənin ciyərləri zəif imiş, – barmen dedi. – Üsyanın ilk günlərindən qiyamçılarla birgə döyüşürmüş. Deyirlər, Syerra dağlarında vuruşubmuş. Sonra vərəm imkan verməyib.

– Dünən də bara əhvali-ruhiyyəsini bir az qaldırmaq üçün gəlibmiş, – mən ehtimal etdim.

– Yox, – barmen dedi. – Bu, həqiqətən, çox nadir hadisədir. Bunu polislərdən öyrəndim, onlar bir işin ucundan tutanda axırına qədər gedirlər. Polislər bədbəxtlə eyni emalatxanada işləyən yoldaşlarını dindiriblər. Hansı emalatxanada işlədiyini isə cibindən tapdıqları həmkarlar kitabçasından biliblər. O bu pulverizator və odekolonu kiminsə toyunda zarafat etmək üçün alıb. Özü belə deyirmiş. Odekolonu üzbəüzdəki kiçik dükandan alıb. Dükanın ünvanı şüşənin üzərindəki kağızda yazılıb, şüşənin özünü isə ayaqyolundan tapıblar. Pulverizatora odekolonu orada doldururmuş. Bura isə, yəqin, yağış başlayanda girib.

– Onu içəri girəndə görmüşdüm, – ofisiantlardan biri dedi.

– Burda isə hamı mahnı oxuyurdu, görünür, onun da kefi kökəlib.

– Hə, kefi, doğrudan da, kök idi, – mən dedim. – Elə bil qanad açıb uçurdu.

Barmen amansız ispan məntiqi ilə söylədi:

– Ciyəri zəif olanlar içəndə kefin axırı belə qurtarır.

– Bu əhvalat heç xoşuma gəlmir, – mən dedim.

– Qulaq asın, – barmen dedi. – Qəribə deyilmi? Pərvanə oda çırpılan kimi, onun şənliyi də müharibənin ciddiliyinə çırpılıb…

– Düzdür, lap pərvanə kimi, – mən dedim. – Əsl pərvanədir.

– Zarafat etmirəm, – barmen dedi. – Başa düşürsünüz? Sanki pərvanə tanka çırpılıb.

Bənzətmə barmenin özünün də xoşuna gəldi. O, ispanların ürəyincə olan metafizikaya qapanmışdı.

– Qonaq edirəm, – barmen bəyan etdi. – Siz bu barədə hekayə yazmalısınız.

Mən əlində pulverizator olan adamı, onun boz mum sifətini, yana açılmış mum qollarını, dizdən qatlanmış ayağını yadıma saldım və o, həqiqətən, pərvanəyə oxşayırdı. Çox oxşamasa da, hər halda, insana daha az bənzəyirdi. Mən onu ölü sərçə ilə də müqayisə edərdim.

– Mənə kinə qatılmış cin verin.

– Siz bu barədə mütləq hekayə yazmalısınız, – barmen hey təkrar edirdi. – Sizin sağlığınıza!

– Sizin də, – mən dedim. – Amma dünən bir ingilis qadını təkid edirdi ki, bu barədə yazmayım. Bunun ümumi işə mane olacağını söyləyirdi.

– Cəfəngiyyatdır, – barmen dedi. – Əslində, çox maraqlı, həm də vacib məsələdir: səbəbi bilinməyən qeyri-adi bir şadlıq bu yerlərdə hamı üçün adi olan ciddiliklə üz-üzə gəlir. Mənə qalsa, bu, son vaxtlar baş verən ən maraqlı və nadir hadisələrdəndir. Mütləq yazmalısınız.

– Yaxşı, – mən dedim. – Yazaram. Bəs onun uşaqları var idi?

– Yox, – o dedi. – Polislərdən soruşdum. Amma siz mütləq yazın, adını da “Pərvanə və tank” qoyun.

– Yaxşı, – mən dedim. – Yazaram. Amma təklif etdiyiniz ad o qədər də xoşuma gəlmir.

– Qiyamət addır, – barmen dedi. – Olduqca ədəbidir.

– Yaxşı, – mən dedim. – Razıyam. Hekayənin adını belə də qoyarıq: “Pərvanə və tank”.

Beləliklə, mən aydın, şən bir qış səhəri yenicə süpürülüb, yuyulub havası dəyişdirilmiş barda oturmuşdum. Buradan təmizlik qoxusu gəlirdi, yanımda isə köhnə barmen dostum dayanmışdı. O bizim birlikdə ədəbiyyat yaratdığımızdan son dərəcə məmnun idi. Mən kinə qatılmış cindən bir qurtum içib qabağına kisələr yığılmış pəncərəyə baxırdım və bu yerdə güllələnmiş adamın arvadının öz ərinin cəsədi qarşısında diz çöküb: “Pedro, Pedro, kim səni bu günə salıb, Pedro?” – deməsini gözümün qabağına gətirirdim. Düşünürdüm ki, polis tətiyi çəkən adamın adını bilmiş olsa belə, həmin qadının sualına cavab verə bilməzdi.

Tərcümə: Fərrux Şıxlinski

İFŞA

“Stork” barı Nyu-York üçün hansı əhəmiyyət daşıyırsa, “Çikote” də keçmiş vaxtlarda Madrid üçün eyni əhəmiyyətə malik idi. Fərq bircə “Çikote”də musiqi və rəqs edən gənc qızların olmaması idi. Manhettendəki “Uoldorf-Astoriya” mehmanxanasının kişilər üçün barına qadın buraxsa idilər, oranı da “Çikote” ilə müqayisə etmək olardı. Əlbəttə, qadınlar bir yol tapıb “Uoldorf-Astoriya”ya da girirdilər, amma ora kişilərin sığınacağı olduğundan əks cinsin nümayəndələrinin barda heç bir hüququ yox idi.

Madrid barının siması onun sahibi Pedro Çikote idi. O, gülərüz, şən, əvəzolunmaz bir barmen idi, necə deyərlər, işinə can yandırır, həmişə sanki işıq saçırdı. İndiki dövrdə bu, olduqca nadir xüsusiyyətdir, tək-tük adam uzun zaman belə xüsusiyyətini qoruyub saxlaya bilir. Özü də bunu süni sevinclə qarışdırmaq lazım deyil. Çikotenin saçdığı işıq süni yox, əsl nur idi. Həm də ki o, təvazökarlığı, sadəliyi, mehribanlığı ilə seçilirdi. Pedro Çikote elə xoş və nəşəli idi ki, onu yalnız Parisin “Ritsa” barının barmeni Jorjla müqayisə etmək olardı. Bu müqayisə isə orada olanlar üçün çox şey deyir. Bunlardan başqa, Çikotenin barı öz-özlüyündə gözəl idi.

O zamanlar Madridin qızıl gəncliyi “Yeni klub” adlanan yerə getməyə üstünlük verirdi, Çikotenin yanına isə “yaxşı uşaqlar” gəlirdilər. Əlbəttə, buranın müştərilərindən çoxu “Stork” barının müştərilərinin əksəriyyəti kimi mənim xoşuma gəlmirdi, amma Çikotenin barında oturmaq ruhumu oxşayırdı. Burada, məsələn, siyasətdən danışmırdılar. Elə kafelər var ki, orada ancaq siyası məsələləri müzakirə edirlər, ayrı söhbət olmur. Amma Çikotenin yanında siyasətdən söz açılmırdı. Danışmağa o qədər başqa mövzu var idi ki! Özü də bura şəhərin ən qəşəng qızları gəlirdi və gecəni yola vermək üçün kiminləsə tanış olmaq mümkündü. Bir çox gözəl gecələri biz məhz burada başlamışdıq.

Yolunu bura salmaqla hal-hazırda kimin şəhərdə olduğunu, kimin hara getdiyini öyrənə bilərdin. Yayda, şəhərdə heç kim olmayanda isə qabağına bir şüşə qoyub sakitcə oturmaq da yaxşı idi, çünki barda gülərüz və diqqətcil ofisiantlar işləyirdilər.

Bura kluba bənzəyirdi, lakin heç bir üzvlük haqqı ödəmək lazım deyildi və bu məkanda qızlarla tanış olmaq imkanı var idi. Heç şübhəsiz, “Çikote” İspaniyanın, bəlkə, bütün yer üzünün ən yaxşı barı idi və biz, buranın daimi müştəriləri, ona çox bağlanmışdıq.

Bardakı içkilər olduqca gözəl idi. Əgər siz martini sifariş edirdinizsə, onu ən yaxşı cindən hazırlayırdılar. Pedro Çikote xəsislik etmirdi, viskini ona çəlləklərdə birbaşa Şotlandiyadan gətirirdilər. Bu viski reklam olunan başqa viskilərdən çox üstün idi. Onu adi “şotland” viskisi ilə müqayisə etmək belə olmazdı. Amma təəssüf ki, qiyam başlayanda Çikote San-Sebastyanda idi, həmin şəhərdə onun yalnız yay ayları işləyən filialı vardı. Bu filialı o, indinin özündə də işlədir və deyilənə görə, Franko İspaniyasının ən yaxşı barına çevirib. Madriddəki barı isə ofisiantlar götürüblər və hələ də işlətməkdə davam edirlər, amma əvvəlki yaxşı viskiləri tükənib.

Çikotenin köhnə müştərilərinin əksəriyyəti Frankonun tərəfinə keçib, lakin respublikaçılardan da daim bura gələnlər var. Bura çox şən bir yerdir, şən insanlar isə, adətən, ən cəsur adamlar olurlar və birinci ölürlər. Ona görə belə alınıb ki, “Çikote”yə gələnlərin çoxu artıq sağ deyil. Çəllək viskisi aylar öncə qurtarıb, 1938-ci ilin may ayına qədər isə biz sarı cinin də axırına çıxdıq. Düzü, indi ora getməyin mənası qalmayıb və əgər Luis Delqado Madridə bir qədər gec gəlib çıxsaydı, bura girməz, başını da bəlaya salmazdı. Ancaq Delqado Madridə 1937-ci ilin noyabrında gəldi və o vaxt “Çikote”də hələ bir az sarı cin qalmışdı, eyni zamanda burada Hindistan kinəsi almaq olardı. Düzdür, buna görə həyatını təhlükəyə atmağa dəyməzdi, amma, ola bilsin, Delqado, sadəcə, adət etdiyi yerdə oturmaq istəyirmiş. Onu tanıyan və “Çikote” barının vaxtilə necə bir yer olduğunu bilən üçün bunu anlamaq çətin deyil.

Həmin gün səfirlikdə inək kəsmişdilər və qapıçı bizə on funt təzə ət saxladıqlarını demək üçün “Florida” otelinə gəlmişdi. Mən Madrid qışının alatoranlığında ətin dalınca getdim. Əllərində tüfəng iki qvardiyaçı səfirlik binasının qapısı ağzında oturmuşdu, bizim ətimiz isə qarovulxanada idi.

Qapıçı dedi ki, bizə yaxşı tikə düşüb, amma inək çox arıq imiş. Mən qapıçını gödəkçəmin cibində qalmış qızardılmış tumla palıd qozasına qonaq etdim və biz qapının ağzında, girişdəki xiyabanın çınqıllığında dayanıb zarafatlaşa-zarafatlaşa söhbət etdik.

Mən qoltuğumda ağır ət bağlamsı şəhərin küçələri ilə evə yollandım. Qran-Via atəş altında olduğundan ara sakitləşənə qədər “Çikote”yə girməyi qərara aldım. İçəri adamla dolu və səs-küylü idi. Mən küncdə, qabağı kisələrlə tutulmuş pəncərənin ağzında kiçik bir masanın arxasında oturdum, əti yanımdakı skamyaya qoydum və kinə qatılmış cin içdim. Biz yenicə, elə bu həftə aşkar etmişdik ki, barda hələ kinə qalıb. Qiyamdan sonra daha təzə kinə gətirmirdilər, köhnə kinənin qiyməti isə müharibədən əvvəlki kimi qalmışdı. Axşam qəzetləri hələ yox idi və mən qəzetsatan qarıdan müxtəlif partiyaların üç vərəqəsini aldım. Onların hər birinin qiyməti on sentavo idi, bir peset verib qarıya dedim ki, pulun qalığını özünə saxlasın. O da dedi ki, Allah mənim günahlarımdan keçəcək. Mən buna şübhə etdim və vərəqələri oxuya-oxuya kinəli cin içməyə başladım.

Köhnə vaxtlardan tanıdığım yaşlı ofisiant mənə yaxınlaşdı. Onun sözlərinə bərk təəccübləndim.

– Yox, – dedim. – İnanmıram.

– Hə, – ofisiant dediyində israr edib başı və məcməyisi ilə eyni istiqamətə işarə vurdu. – Ancaq arxaya çevrilməyin. Oradadır.

– Bunun mənə dəxli yoxdur, – dedim.

– Heç mənə də dəxli yoxdur.

O getdi, mənsə bara təzə girmiş başqa bir qarıdan axşam qəzetlərini alıb oxumağa başladım. Ofisiantın işarə etdiyi adamı ikimiz də çox yaxşı tanıyırdıq. Onun barəsində öz-özümə fikirləşdim: “Belə də axmaq adam olar?! Lap ağlını itirib”.

Bu vaxt bir yunan yoldaş gəlib yanımda oturdu. O, on beşinci briqadada bölük komandiri idi və bombardman vaxtı yaralanmışdı. Yanındakı dörd nəfər həlak olmuşdu, onu isə bir az hospitalda, sadəcə, nəzarət altında saxladıqdan sonra istirahət evinə – indi adına nə deyirlər, bilmirəm, ora – göndərirdilər.

– Con, işlər necədir? – mən soruşdum. – Qonaq olun.

– Sizin içdiyinizin adı nədir, mister Emunds?

– Kinəli cin.

– Hansı kinədi?

– Hindistan kinəsi. Dadına baxın.

– Mən çox içən deyiləm. Amma kinə qızdırmaya qarşı yaxşıdır. İçərəm.

– Con, bəs həkimlər sağlamlığınız barədə nə deyirlər?

– Mənə həkim lazım deyil. Sağlamam. Təkcə qulaqlarım aramsız cingildəyir.

– Hər halda, həkimə dəysəniz, pis olmaz, Con.

– Dəymişəm. Qanıb-qandırmır. Deyir, göndərişin olmalıdır, yoxundur.

– Mən deyərəm. Hamısını tanıyıram. Sizin getdiyiniz hansı həkimdir, almandır?

– Elədir ki var, – Con dedi. – Almandır, ingiliscə pis danışır.

Yenə həmin ofisiant mənə yaxınlaşdı. Bu dazbaş qocanın köhnə ədalarını müharibə də dəyişə bilməmişdi. O, yaman həyəcanlı idi.

– Bir oğlum cəbhədədir, – dedi, – o birini isə öldürüblər. Biz indi nə edək?

– Öz işinizdir.

– Bəs siz? Əgər mən sizə bu barədə söz açmışamsa…

– Mən bura şam yeməyindən qabaq boğazımı yaşlamaq üçün gəlmişəm.

– Mənsə burda işləyirəm. Deyin görək, biz nə edək?

– Bu sizin işinizdir, mən siyasətə qarışmıram, – dedim. – Siz ispanca başa düşürsünüz? – yunan yoldaşdan soruşdum.

– Yox. Bir-iki söz bilirəm. Amma yunan, ingilis, ərəb dillərində danışıram. Vaxtilə ərəb dilində lap yaxşı danışırdım. Torpağın altında necə qaldığımı bilirsiniz?

– Yox. Bildiyim bircə odur ki, bombardmana düşmüsünüz. Vəssalam.

Onun qarabəniz, qəşəng sifəti və daim hərəkətdə olan tündrəngli əlləri var idi. Əslən hansısa yunan adasından olduğu görünürdü, həm də çox inadla danışırdı.

– Onda sizə söyləyim. Hərbi işlərdə böyük təcrübəm var. Əvvəllər yunan ordusunun kapitanı olmuşam. Mən yaxşı əsgərəm. Bir aeroplanın bizim Fuentes-del-Ebrodakı səngərlərimizin üzərində uçduğunu görəndə onu izləməyə başladım. Gördüm ki, uçub keçdi, sonra yana döndü, dövrə vurdu (o bu hərəkətləri əlləri ilə göstərirdi) və bizi müşahidə etməyə başladı. Öz-özümə dedim: “Aha! Bu, yerimizi dəqiqləşdirir. Tapıb. İndi başqaları da uçub gələcək”.

Və budur, dediyim kimi, başqaları da gəldi. Dayanıb baxıram. Müşahidəni davam etdirir və nələr baş verdiyini bölüyə izah edirəm. Təyyarələr üç-üç gəlirdi: biri qabaqda, ikisi arxada. Növbəti üçü keçəndən sonra bölüyə dedim: “İndi okey. İndi ol rayt. İndi daha qorxulu bir şey yoxdur”… Və iki həftədən sonra ayıldım.

– Bu nə vaxt olub?

– Bir ay olar. Bilirsiniz, mən torpağın altında qalanda dəbilqəm üzümü örtübmüş və içində hava qalıbmış. Bu da mənim oradan çıxardılana qədər nəfəs almağıma imkan veribmiş. Amma havaya partlayışdan yaranan tüstü də qarışıbmış. Buna görə uzun müddət xəstə yatdım. İndi mən okey-əm, bircə qulaqlarım cingildəyir. Deyirsiz, içdiyinizin adı nədir?

– Kinəli cin. Hindistan kinəsi. Bilirsiniz, müharibədən əvvəl burada əla bir kafe var idi və bu içkinin qiyməti beş peset idi, amma o vaxtlar yeddi pesetə bir dollar verirdilər. Bu yaxınlarda barda hələ həmin kinədən qaldığını aşkar etmişik, qiyməti isə qaldırmayıblar. Vur-tut bircə yeşik qalıb.

– Çox yaxşı içkidir. Deyin görüm, muharibədən qabaq burada, Madriddə necə idi?

– Əla. Elə indiki kimi idi, bircə fərq var ki, yemək bol idi.

Ofisiant bir də yaxınlaşıb masaya tərəf əyildi.

– Bəs mən bunu etməsəm? – soruşdu.

Cavab verdim:

– İstəyirsinizsə, gedib bu nömrəyə zəng vurun. Yazın. – Nömrəni söylədim, yazdı. – Pepeni soruşun, – dedim.

– Onunla şəxsi ədavətim yoxdur, – ofisiant dedi. – Ancaq söhbət respublikanın taleyindən gedir. Belə bir adam bizim respublika üçün təhlükəlidir.

– Başqa ofisiantlar da onu tanıdılar?

– Deyəsən. Amma heç kim heç nə demədi. O, köhnə müştəridir.

– Mən də köhnə müştəriyəm.

– Bəlkə, indi o da bizim tərəfimizdədir?

– Yox, – dedim. – Bilirəm ki, belə deyil.

– Mən heç vaxt heç kimi ələ verməmişəm.

– Buna artıq özünüz qərar verin. Bəlkə, bir başqa ofisiant onun barəsində məlumat çatdıracaq.

– Yox. Onu yalnız köhnə işçilər tanıyır, onlarsa xəbər verən deyillər.

– Yenə sarı cin və pivə gətirin, – mən dedim. – Kinə isə şüşənin dibində hələ var.

– O nə danışır? – Con soruşdu. – Mən çox az şey başa düşdüm.

– Vaxtilə hər ikimizin tanıdığı bir adam indi buradadır. O, göyərçin vurmaqda usta idi, mən onu yarışlarda görmüşəm. Faşistdir və bura niyə gəldiyini bilmirəm, amma böyük axmaqlıq edib. Düzü, həmişə olduqca cəsur və olduqca axmaq olub.

– Onu mənə göstərin.

– Ordadır, təyyarəçilər oturan masanın arxasında.

– Onlardan hansıdır?

– Günəşdən ən çox qaralan, pilotkasını gözünün üstünə çəkən. Hal-hazırda gülən.

– O, faşistdir?

– Bəli.

– Fuentes-del-Ebrodan sonra belə yaxından faşist görməmişəm. Burada çoxdurlar?

– Arabir gözə dəyirlər.

– Onlar da siz içəndən içirlər? – Con dedi. – Biz bunu içirik, başqaları baxıb elə düşünürlər ki, faşistik. Necə? Qulaq asın, siz Cənubi Amerikada, Qərb sahillərində, Maqalyanesdə olmusunuz?

– Yox.

– Əla yerdir. Amma yaman çox sək-kiz-a-yaq var.

– Nə var?

– Səkkizayaq, – yunan yoldaş bunu özünəməxsus tərzdə tələffüz etdi. – Bilirsiniz, onların səkkiz ayağı olur.

– Hə, – mən dedim. – Səkkizayaqlı ilbiz.

– Elədir. Səkkizayaqlı ilbiz, – Con təkrar etdi. – Bilirsiniz, mən dalğıcam. Bu peşədə yaxşı pul qazanmaq olur, amma yaman çox səkkiz-ayaq var.

– Nədi, zəhlənizi tökmüşdülər?